PROBLEM ÇÖZME TEKNİKLERİ

PROBLEM ÇÖZME TEKNİKLERİ
1. Problem Nedir?
Bir problemin yapısında şunlar vardır:
• Karar verici(ler)
• Amaç
• Kısıtlar
• En az iki alternatif çözüm

2. Problem Çözme Basamakları
Problem çözme, Planla-Uygula-Kontrol et-Önlem al (PUKÖ) döngüsünde gerçekleştirilir.

 

3. PUKÖ Yönetimi ve Araçları
Problem çözme sürecinin PUKÖ döngüsündeki her basamağında kullanılabilecek teknikler gösterilmektedir. Buna göre en çok kullanılan teknikler aşağıda açıklanmaktadır.

4. Beyin Fırtınası
Beyin fırtınası, ortak sorunlar, toplanacak veriler, çözüm önerileri, uygulama önerileri ve karşılaşılabilecek engeller gibi konularda bir fikir listesi oluşturmak amacıyla yapılır.

Beyin fırtınasında uyulması gereken kurallar şunlardır:
• Takımın bütün üyeleri katılıma teşvik edilmeli
• Beyin fırtınası sırasında değil, seansın bitiminde tartışılmalı
• Kişiler birbirleri üzerinde yargı ve eleştiride bulunmamalı
• Bütün fikirler takım üyelerinin hepsinin görebileceği bir yere (flip-chart) yazılmalı ve daha sonra üzerinden geçilmeli

Beyin fırtınası düzenli veya düzensiz olmak üzere iki şekilde yapılabilir.
Düzenli Beyin Fırtınasının Adımları:
1. Beyin fırtınasının konusu, tüm üyelere açık bir dille anlatılır.
2. Herkese düşünmek için bir iki dakika süre verilir.
3. Herkese sıra ile düşüncesi sorulur. Kimse ve hiçbir düşünce atlanmaz. Açıklama esnasında tartışma ya da kritik yapılmaz. (Düzensiz beyin fırtınasında takım üyeleri sıra

ile değil diledikleri zaman fikir verirler.)
4. Bir kişi açıklanan tüm fikirleri herkesin görebileceği bir yere yazar.

5. Kuvvet Alan Analizi
Bir amaca doğru ilerleme veya iyileştirme için iki yol izlenebilir: 1. Performansı artırıcı kuvvetleri güçlendirmek, 2. Performansı kötüye iten kuvvetleri zayıflatmak veya

ortadan kaldırmak. Kuvvet alan analizi bu kuvvetlerin iki türünü de belirlemeye dayanır.
Kuvvet alan analizinin kullanım amaçları şunlardır:
• İyileştirme fırsatlarını belirlemek.
• Düzeltildiğinde bir problemin çözümüne olumlu katkısı olabilecek temel sebepleri belirlemek.
• Yeni bir program veya önerilen bir iyileştirmenin, gerçekten, arzu edilen yararları sağlama olasılığını değerlendirmek.
• Engelleyici kuvvetleri yok etmek ve itici kuvvetleri desteklemek için gerçekçi bir uygulama planı oluşturmak.

Kuvvet alan analizinde izlenecek yöntem şöyle özetlenebilir:
1. Planlanan iyileştirme açık bir şekilde tanımlanır ve bu bir hedef cümlesi şeklinde yazılır.
2. Büyük bir kağıdın üstüne, hedefe ilişkin performans düzeyini temsil eden düz bir çizgi çizilir:
%0           %100

3. Mevcut performans düzeyi, kağıdın ortasına çizilen dikey bir çizgi ile temsil edilir.
Şimdiki düzey
%0       (    %100

4. Önceden bir analiz yapmadan, performansı etkileyen ilk olarak itici kuvvetler ve sonra da engelleyici kuvvetler beyin fırtınası yoluyla belirlenir.
Şimdiki düzey
%0       (    %100
İtici Kuvvetler     Engelleyici Kuvvetler

5. Listeler, sadece, amaca ulaşmada en fazla potansiyeli olan kuvvetleri göstermek üzere kısaltılır. Grup üyelerinin gerçekten güçlendirebileceklerini düşündüğü üç veya

dört itici kuvvet belirlenir. Aynı şekilde, gerçekten zayıflatılabileceği düşünülen üç veya dört engelleyici kuvvet belirlenir.

6. Çoklu Oylama
Çoklu oylama (multivoting) beyin fırtınası seansında ortaya çıkan fikirlerin en önemlilerini belirlemek için izlenilen bir yöntemdir.
Çoklu oylamada izlenmesi gereken adımlar şunlardır:
1. Bütün fikirleri içeren bir liste hazırlanır ve fikirler teker teker numaralandırılır.
2. Birbirine benzer fikirler, grubun da onayı ile birleştirilir.
3. Bu durumda tekrar numaralandırma yapılır.
4. Her üye bir kağıda, listedeki fikirlerin göreceli olarak daha önemli olduğunu düşündüğü üçte birini yazar.
5. Üyeler seçimlerini tamamladıktan sonra, listedeki her fikir için oy kullanırlar.
6. Üye sayısı 5 veya daha az ise 1 ya da 2 oy almış fikirler listeden çıkarılır. Eğer üye sayısı 6 ile 15 arası ise, bu sayı 3’e, 15’ten fazla ise 4 oya çıkar. Bu durumda 4 ya

da daha az oy almış fikirler listeden çıkarılır.
7. 3-6 arasındaki adımlar listede sadece birkaç fikir kalıncaya değin sürdürülür. Sonuç olarak en önemli madde (ya da maddeler) belirlenir.

7. Nominal Grup Tekniği
Bu teknik, fazla iletişim olmayan takımlar için göreceli olarak daha geçerli bir yöntemdir.
İzlenmesi gereken adımlar şunlardır:
1. Beyin fırtınasında olduğu gibi takım üyeleri fikirlerini maddeler halinde yazar ve bütün maddeler bir araya getirilerek bir liste oluşturulur.
2. Eğer listede 50’den fazla madde varsa, “çoklu oylama” tekniği ile bu sayı mümkün olduğunca azaltılır.
3. Her üyeye belli sayıda küçük kartlar dağıtılır. Eğer madde sayısı 20 ya da daha az ise 4’er kart, 20 ile 35 arası ise 6, 35 ile 50 arası ise 8’er kart dağıtılır.
4. Üyeler listeden en önemli buldukları maddeleri birer tane olmak üzere, kart üzerinde işaretler ve listeden ellerindeki kart sayısı kadar madde seçer.
5. En önemli buldukları maddeye en yüksek puanı vermek kaydıyla, bu maddeleri puanlandırırlar. Puanlama kart sayısı üzerinden yapılır. (Kart sayısı 4 ise, en önemli

maddeye 4 puan, diğerlerine sırasıyla 3,2 ve 1 puan verilir.)
6. Puanlamalar yapıldıktan sonra bu kartlar toplanır ve verilen puanların istatistiği çıkarılır. En yüksek puanı alan madde, takımın seçimi olarak duyurulur.
7. Gerekirse maddeler puanlarına göre bir Pareto şemasında gösterilip üyelere değerlendirmeleri için dağıtılır.
Örnek için Ek P2’ye bakınız.

8. Akış Şeması
Akış şemaları, bir süreçteki bütün adımların resimsel ifadesidir. Olayların sırasını açık olarak anlamaya yardımcı olur. İyileştirme fırsatlarını belirlemeye yardımcı olur. Veri

toplanacak alanları ve teknikleri tarif etmeyi kolaylaştırır.
Akış şeması genellikle aşağıdaki yöntem izlenerek oluşturulur:
1. Süreçteki bütün olaylar listelenir.
2. Bu olaylar akış şeması sembolleri (bakınız Ek P3) kullanılarak sınıflandırılır.
3. Semboller isimlendirilerek ve birleştirilerek akış şeması çizilir.
Bir süreci iyileştirmek için, akış şemasındaki her olay için performans ölçütü değeri gösterilebilir (bunun için veri toplamak gerekebilir). Akış şeması, iyileştirme,

tutarsızlıklar, kayıplar v.b. için potansiyel alanlar belirlemek üzere gözden geçirilebilir. Akış şeması, veri toplanması ve incelenmesi gereken alanları daha iyi görebilmek için

kullanılabilir.
Tipik bir süreç akış diyagramı Ek P4 de görülmektedir.
Bir iş-akış şeması örneği Ek P5 de görülmektedir.

9. Sebep-Sonuç Diyagramı (Balık Kılçığı Diyagramı)
Bir problemi doğuran ya da etkileyen sebep ve faktörleri belirlemek amacıyla oluşturulur. Problemlere daha geniş bir çerçeveden bakma olanağı sunar. Problemin teşhisi

ve süreç iyileştirmeyi kolaylaştırır.
İzlenecek yöntem:
1. Problemi gösteren bir ok (ana kılçık) çizilir.
2. Bu kılçığın üzerinde, problemin olası ana sebepleri oklarla gösterilir. Bir üretim sürecinde en çok kullanılan ana sebep kategorileri, makina (ekipman), metot, malzeme

ve insandır. Bir hizmet sürecinde ise bu kategoriler genellikle politikalar (yüksek düzey karar kuralları), prosedürler, işyeri (ekipman ve alan) ve insan şeklinde seçilir. Her

iki durumda, çevre (binalar, lojistik ve alan) ve ölçme (kalibrasyon ve veri toplama) kategorileri de sık sık kullanılır. Ayrıca, bu tür kategoriler yerine, sözkonusu sürecin

ana basamakları da kullanılabilir.
3. Her bir ana faktör ile ilgili alt etmenler oklar ile gösterilir.

10. Yoklama Kağıtları (Check Sheets)
Veri kaydetmeyi kolaylaştıran bir diyagram veya tablodur. Bir gözlemi, eylemi veya gerçekleşmeyi yansıtmak için bir “ √ ” veya “ / ” işareti koymak yeterlidir.
Kullanım amaçları:
• Performansı tartışmayı güçlendirmek.
• Temel nedenleri araştırmak.
• Bir çözümün veya iyileştirmenin sonuçlarını ölçmek.
• Performansı izlemek. (Önceki problemlerin tekrar ortaya çıkıp çıkmadığını yoklamak.)
Örnek kullanım sebepleri:
• Hatalı yerleri saptamak.
• Hataların zamana, operatöre, makinaya vs. göre dağılımını bulmak.
• Boyutlar, sertlik, ağırlık vb.nin dağılımını bulmak.
• Makina ve aletleri muayene etmek ve işlerliğini yoklamak.

11. Histogram
Histogram, ölçülebilir bir nitelik ile ilgili gözlem değerlerinin dağılımını gösteren bir çubuk grafiğidir.
Kullanım Amaçları:
• Süreçlerin yapısında olan değişkenliği anlamak. (Tutarlı bir şekilde kabul edilebilir sonuçlar alabilmek için değişkenlik azaltılmalıdır.)
• Süreçlerin yapısı, sorunların kaynağı hakkında teoriler geliştirmek ve bunları sınamak.
Yöntem:
1. Veriler elde edilir; toplam veri sayısı belirlenir.
2. Veriler artan sırada dizilir.
3. En küçük veri en büyük veriden çıkarılarak, elde edilen verilerin yayıldığı aralığın uzunluğu belirlenir.
4. Histogramda kullanılacak sütun sayısı belirlenir. (En az 6, en fazla 20 sütun tavsiye edilir.) Yayılım aralığını bu sayıya bölerek her çubuğun (sınıfın) eni hesaplanır.
5. Yatay x ekseni üzerine veri sınıfları yazılır. Frekans ölçeği (sayılar veya yüzdeler) dikey y ekseni üzerine yazılır.
6. Herbir sınıf için, o sınıfa dahil olan verilerin toplam sayısı veya bu sayının toplam veri sayısına yüzdesini dikey uzunluk kabul eden bir çubuk çizilir.
7. Her eksen dikkatlice isimlendirilir, histograma isim verilir, verilerin ait olduğu dönem yazılır.
8. Ortalama, varyans gibi değerler hesaplanır.

Örnek: Bir okulun birinci sınıfında okuyan öğrencilerin 100 sözcüklü bir hikayeyi okurken yaptıkları hata sayılarının frekans dağılımı

Hata sayısı
Öğrenci sayısı
0-10
332
11-20
60
21-30
26
31-40
12
41-50
8
51-60
6
61-70
5
71-80
4
81-90
0
91-100
11

464

Verilerin ait olduğu dönem: 1995

FARKLI HİSTOGRAM DAĞILIMLARI

A. İki tepeli (modlu) dağılım

B. Az değişkenlik

C. Çok değişkenlik

D. Ayrık tepe dağılımı

Önemli Noktalar:
• Sadece reel değerler alabilen veriler için kullanılır.
• Sınıflar birbirinden ayrıktır.
• Sınıf aralıkları yatay eksen üzerine, frekans verileri dikey eksen üzerine yazılır.
• Histogram çizmek için fazla sayıda veri toplanmalıdır (en az 30-40).
• Veriler nüfusun sadece bir kısmından elde edilecek ise rassal olarak toplanmalıdır.

Histogramın İncelenmesi:
• Mevcut performans (ortalama) nedir?
• Performans ortalama değer etrafında nasıl bir değişkenlik gösteriyor?
• Bu değişkenliğin sonuçları nelerdir?
• Bu değişkenliğin yapısı, bize sorunun boyutu ve kaynağı hakkında ne tür ipuçları veriyor?
• Buna göre şimdi neyi araştırmalıyız?
• Hangi teorileri sınamalıyız?

NORMAL DAĞILIM

Ön Bilgi:
• Histogramlar bir eğri ile kesiksiz temsil edilebilir.

• Frekans ölçeği, bu eğrinin altında kalan alan 1 (bir) olacak şekilde ayarlanırsa, bu eğriye olasılık yoğunluk fonksiyonu denir.
• O zaman, ölçülen değerin a ve b gibi iki değer arasında olma olasılığı, olasılık yoğunluk fonksiyonunun altında bu iki nokta arasında kalan alan kadardır.

Normal Dağılım:
• Bir normal dağılımın grafiği (olasılık yoğunluk fonksiyonu) iki yönde de sonsuza uzanan çan şeklinde ve simetrik bir eğridir.
• Aynı değişken (örneğin, acil hastaların kayıt süresi) üzerinde farklı zamanlarda (rassal olarak) toplanan veri gruplarının aritmetik ortalamaları yaklaşık olarak normal

dağılımı gösterir.
• Normal olasılık yoğunluk fonksiyonu ve altında kalan alan pekçok istatistik kitabında tablolar halinde verilir.

12. Veri Noktaları

Toplam:
Toplam, verilerin aritmetik olarak birbirine eklenmesidir.

T=Toplam
yi=Elde edilen verilerden biri
n=Elde edilen verilerin toplam sayısı

ise, elde edilen bütün verilerin (yi, i 1’den n’ye kadar değişir) toplamı aşağıdaki biçimde gösterilir ve bulunur:

Örnek: y1=1, y2=8, y3=6
 T=1+8+6=15

Ortalama:
Aritmetik ortalama, elde edilen verilerin merkezi eğiliminin bir göstergesidir.

T=Toplam
yi=Elde edilen verilerden biri
n=Elde edilen verilerin toplam sayısı

ise, elde edilen verilerin aritmetik ortalaması aşağıdaki şekilde bulunur:

Örnek:
y1=1, y2=8, y3=6, n=3, T=15

Medyan:
Medyan, elde edilen veriler azalan veya artan sıraya dizildiğinde ortada kalan verinin (veya iki verinin ortalama) değeridir.
Örnek:
y1=1,  y2=8,  y3=6
1 6 8  (artan sırada)
medyan=6
Örnek:
y1=1,  y2=4,  y3=2, y4=7
1 2 4  7 (artan sırada)
medyan=(2+4)/2=3

Mod:
Mod, elde edilen veriler arasında en sık gözlenen değerdir.

Örnek:
y1=8,  y2=4,  y3=2, y4=5, y5=4,  y6=5,  y7=4, y8=3
mod=4

Örnek Varyansı (s2):
Örnek varyansı, elde edilen verilerin, ortalama değer etrafındaki yayılımlarının bir ölçüsüdür.

T=Toplam
yi=Elde edilen verilerden biri
n=Elde edilen verilerin toplam sayısı

 

ise, elde edilen verilerin varyansı aşağıdaki şekilde bulunur:

Örnek:
y1=10,  y2=8,  y3=21, y4=12, y5=9
n=5

   (örnek standart sapması)

Güven Aralığı:
Bir değişken ile ilgili olası bütün gözlemler veya ölçümler (nüfusun tamamı) elde edilememiş ise rassal olarak yapılan bazı ölçümlerin (yi) nüfusun tamamına ait verilerin

ortalaması )’ye yaklaşık bir değer verir. Bu yaklaşımın keskinliği örnek büyüklüğü, n arttıkça artar.

Nüfusun ortalaması ile ilgili bir aralık tahmini de yapılabilir. Örneğin, normal dağılıma sahip bir nüfustan elde edilen veriler, yi , i=1,…,n ise bu nüfusun ortalamasının ( ’nün)

%95 olasılıkla içinde bulunabileceği güven aralığı,

dir. Burada d, nüfusun standart sapmasıdır.
Nüfusun standart sapması bilinmiyorsa elde edilen verilerin (yi) standart sapması (s) da kullanılabilir. Ancak bu durumda örnek büyüklüğü n’nin 30 veya daha büyük

olması gerekir.

Örnek:
n=32  (nüfus büyüklüğü=1.000.000)

s=2.5
s için %95 güven aralığı,

Bir başka deyişle, nüfus ortalamasının 9.13 ile 10.87 arasında olma olasılığı %95’dir.

13. Pareto Şeması
Problemleri veya meydana geliş sebeplerini önem ve sıklık sırasına göre gösteren bir araçtır. Problemlerin (sebeplerin) gözlem sıklıkları ya da önem yüzdelerini gösteren,

büyükten küçüğe dizilmiş sütunlardan oluşur.
Pareto prensibine göre “sorunun %80’i problemlerin %20’sinden gelir.”
Pareto şemalarında, en önemli ya da en sık görünen probleme (sebebe) ait sütun şemanın en solunda gösterilir. Amaç, kullanıcının dikkatini bu sütun üzerine çekmek ve

vakit kaybını en aza indirmektir.
Kullanım Amaçları:
• Problemlerin ya da bu problemlerin meydana geliş sebeplerinin arasında en önemlilerinin görsel olarak saptanıp değerlendirilmesi.
• Hangi problemler üzerinde durulması gerektiği kararının verilmesi.
• Değişen zaman içinde performans değişimlerinin gözlenmesi.
İzlenecek yöntem:
1. Veri toplamak için bir zaman dilimi belirlenir.
2. İstenen veriler toplanır ve yoklama kağıtlarına yazılır.
3. Bu veriler, kategorileri azalan puan sırasında sınıflandırılarak özetlenir.
4. Çıkarılan sonuçlar soldan sağa azalacak biçimde Pareto şemasına yerleştirilir. Şemanın dikey ekseni yüzdeleri ya da sıklık miktarını, yatay ekseni ise oluşturulan

kategorilerin (problem ya da sebeplerin) isimlerini göstermelidir.
5. Şemanın sağ dik ekseninde toplam yüzde gösterilir.
6. Her sütun bir solundaki sütunun üstüne eklenmek suretiyle, her sütunun üstündeki toplam yüzde belirlenerek, bu yüzdeler sağ eksende belirtilir.
7. Şemanın ismi verilir.
8. Şema zaman içinde toplanan yeni verilerle değiştirilir ve önceki şema ile farklar değerlendirilir.

Örnek olarak bir sınıf ödevinde yapılan klavye hatalarının pareto analizi Ek P9 da verilmiştir.

14. Koşu Şeması
Her süreçte varyasyonların gözlenmesi kaçınılmazdır. Eğer bu varyasyonlar belli limitlerin içindeyse bunlar sürecin iç dinamiğinden kaynaklanan ve sürecin iyileştirilmesiyle

ortadan kalkacak varyasyonlardır. Eğer bunlar limitlerin dışında ise sürece ait olmayan özel sebepler aramak gerekir.
Koşu şeması, belli bir zaman diliminde verilere ait noktaların birbirlerine göre dağılımını incelemeye ve varyasyonların sebeplerinin özel ya da genel olup olmadığını

saptamaya yarar.
İzlenecek yöntem:
1. Verilere ait noktalar Ek P10 daki şemalarda olduğu gibi yerleştirilir.
2. Verilerin medyanı bulunur. (Medyan, eldeki verileri yarısı kendisinden büyük, kalan yarısı da küçük olmak üzere iki eşit parçaya ayıran noktadır.) Bu noktanın üzerinden

cetvel ile yatay bir çizgi çizilir.
3. Bu çizginin alt ve üstündeki noktaların dağılımı incelenir.

Ek P10 daki koşu şemalarının incelenmesi şöyle yapılmalıdır:
A. Medyanın alt ya da üstünde yedi ya da daha fazla ardışık nokta bulunması “koşu” olarak adlandırılır. Bu, süreçteki varyasyonların özel bir sebebi olabileceğinin

belirtisidir.
B. Normal dışı çok düşük ya da çok yüksek bir verinin gözlenmesi, sürecin kontrol dışı olduğunu gösterir.
C. Yedi ya da daha fazla noktanın aşağı ya da yukarı doğru bir eğilim göstermesi de anormal sayılır.
D. Verilerin aniden farklı bir yöne doğru değişmesi sürecin incelenmesini gerektirir.
E. Aşağı ve yukarı doğru zigzag çizen veri grupları değerlendirmeye alınması gereken sebep ya da sebeplerin göstergesidir.

15. Kontrol Şemaları

Kontrol şemaları, koşu şemalarının daha gelişmiş olanlarıdır. Koşu şeması ilgili prosesin doğası hakkında bilgi edinmemize yardımcı olur. Bu bilgiyi edinmeden hangi veri

analiz yönteminin daha uygun olduğunu anlamak zordur. Kontrol şemaları, daha kapsamlı bir veri toplama ve analiz gerektirdiğinden sadece kritik kalite karakteristikleri

için önerilir. İstikrarlı, sorunsuz diğer karakteristiklerin izlenmesi için ise koşu şemaları yeterlidir.

Kontrol şemaları kullanımında, proses işlerken çıkardığı ürünlerden seçilen örneklerin belli ölçümleri, belli limit değerler ile karşılaştırılır ve bu ölçümlerin eğilimleri izlenir.

Böylece ölçümlerdeki değişkenliğin özel sebepleri olup olmadığına karar verilir ve ileride oluşabilecek hataların önlenmesine çalışılır.

Kontrol şemalarında yer alan kontrol limitleri genellikle aşağıdaki gibi tanımlanır:

(m = tahmin edilen ortalama)
(sigma = tahmin edilen standart sapma)
Üst Kontrol Limiti (ÜKL)  =  m + 3 sigma
Merkez Çizgi    =  m
Alt Kontrol Limiti (AKL)  =  m – 3 sigma

Kontrol altındaki bir proses kararlıdır. Kararlı bir sistemde iyileştirme, sadece, yönetim ve yetkelendirilmiş çalışanların sorumluluğunda olan sistem değişiklikleri yolu ile

gerçekleştirilebilir. Kararsızlık ise belli özel bir sebep yüzünden oluşur. Bu özel sebepler, proses sonuçlarının ortalamasını ve/veya yayılımını değiştirir. Böyle proseslerin

iyileştirilmesi, sistem düzeyini değiştirmeden de mümkündür. Bu nedenle, iyileştirme amacı ile sistemi değiştirmeden önce prosesleri kararlı hale getirmek gereklidir.

Proses kontrol şemaları, örnekleme yöntemi ile oluşturulduğu için, istatistiksel hatalar ile karşı karşıyadır. Bu hatalar iki türlüdür:

I. Eylem Hatası: Yanlış Alarm

Özel bir sebep yok iken, eyleme geçmek (önlem almak).

(Benzer durum: Bir atletin ‘başla’ atışı yapılmadan koşmaya başlaması.)

II. İhmal Hatası: Alarm Başarısızlığı

Özel bir sebep varken, hiçbir önlem alınmaması.

(Benzer durum: Acil bir mesaj vermek için telefon çalarken, sahibinin uyuması.)

Eylem Hatasının Maliyeti:

Prosese gereksiz yere müdahale etmek,
• sonuçlarını daha geniş bir aralığa yayar,
• proses izlemeye duyulan güveni ve alarmlara duyarlılığı azaltır,
• çabaların boşa gitmesine yol açar.

İhmal Hatasının Maliyeti:

Prosese gerektiği zaman müdahale etmemek,
• daha kötü sonuçlar alınmasına yol açar,
• proses sonuçlarını daha geniş bir aralığa yayar.

Kontrol şemaları geliştirilirken eylem hatası maliyetleri ile ihmal hatası maliyetleri dengelenmeye çalışılır.

Eğer bir proses çok kritik ise, hata yüzdesini düşürmek ve sadece örnekteki hatalı ürünleri değil prosesten çıkan bütün hatalı ürünleri izlemek gerekir.

İPK şemaları,
• üretimimizin zaman içinde tutarlı olup olmadığını gösterir.
Fakat,
• tolerans spesifikasyonlarını tutarlı bir şekilde sağlayıp sağlamadığımızı göstermez. (Kontrol altında görülen bir proses tolerans spesifikasyonlarını sağlamıyor olabilir.)
• ortalama ve/veya değişkenliği etkileyen özel sebepleri açık bir şekilde belirlemez veya bu sebepleri ortadan kaldırmaz.

Kontrol şemaları, sadece, prosesteki bozulmalar ile ilgili istatistiksel uyarı aracı olarak kullanılmalıdır.

Kontrol şemaları çeşitlidir. Bunlardan en sık kullanılan KX ve R şemalarını aşağıdaki örnek üzerinden açıklayalım:
Kalite karakteristiği: Öğrencilerin ders değerlendirmelerinin sonucu
  1: Çok zayıf
  2: Zayıf
  3: Orta
  4: İyi
  5: Çok iyi
1. Örnekleme prosedürü belirlenir.
– Alt gruplar halinde ölçüm yapılır. (Her alt grupta 3-10 ünite (kişi veya nesne) bulunması uygundur.)
– Yeni süreç için en az 25 altgrubu ölçmek gereklidir.
2. İlk veriler toplanır (en az 100 veri gereklidir).
Örnekte her hafta rastgele 10 kişinin değerlendirmesi seçilsin (n= 10).
3. Her altgruptaki verilerin ortalaması (eX ) hesaplanır.
4. Her altgrup için, en büyük veri ile en küçüğü arasındaki fark (R) hesaplanır.
5. Altgrup ortalamalarının ortalaması (5X ) hesaplanır. Bu süreç ortalaması,XX şemasının ana çizgisi olur.
6. Altgrup farklarının ortalaması (aR  ) hesaplanır.

Örnek için ölçülen değerler Ek P12 de verilmiştir.

7.7X ve R şemaları için, Üst Kontrol Limitleri (ÜKL) ile Alt Kontrol Limitleri (AKL) hesaplanır.
  
  R şeması için:  AKL=D3 * R
     ÜKL=D4 * R
   X şeması için:  AKL=XX – A2 *XR
     ÜKL= X + A2 *XR
8. Kontrol şemaları çizilir.

Örneğe ait kontrol şemaları Ek P12 de gösterilmektedir.

9. Kontrol şemaları yorumlanır ve önlem alınır.
Örnekte süreç “kontrol altında”değildir.
Normal dışı davranışlar gözlendiğinde sistem incelenerek bunun özel sebepleri bulunmalıdır. (Ek P13’e bakınız.)

Kontrol Şemaları (Genel)
Şema Türü  Veri Türü  Çizilen
ÇX ve R şeması   Sürekli  Ortalama değerleri ve
      farklar 
X ve R şeması  Sürekli   Medyan değerleri ve
      farklar
X şeması    Sürekli   Altgrup büyüklüğü=1
p şeması    Niteliksel  Hata oranı
np şeması    Niteliksel  Hata sayısı
c şeması    Niteliksel  Hata sayısı/ünite
u şeması    Niteliksel  Hata sayısı/birim

Bir c şeması örneği Ek P14 de verilmektedir.

16. Süreç Yeteneği
Kontrol limitleri arasında performans gösteren bir süreç hala kötü ürün/servis sunuyor olabilir. Süreç yeteneği, sürecin doğal değişimi altında (müşteri) spesifikasyonlarını

karşılamadaki gücünü gösterir. Değişik süreç yetenek endeksleri (Cp, Cpk, Ca gibi) vardır.
Örnek:
Cp = (Üst spek. Limiti – Alt spek. limiti) / (6s)
ÜSL – ASL = Tolerans
6s = ÜKLX – AKLX = (ÜKLX – AKLX)(Altgrup büyüklüğü)(1/2)

17. Serpme (Scatter) Diyagramı
Serpme diyagramı, bir değişken ile bir diğeri arasındaki ilişkiyi çalışmak amacı ile kullanılır. Olası sebep/sonuç ilişkilerini araştırmaya yardımcı olur.
Bir serpme diyagramının yatay x ekseni değişkenlerden birinin aldığı değerleri, dikey y ekseni ise diğer değişkenlerin karşılığında aldığı değerleri gösterir.

18. Yakınlık Diyagramı
Yakınlık diyagramı, pekçok fikir, görüş, konu veya faaliyet içinden temel olanları bulmak için kullanılır.
Bu fikirler, görüşler, konular önce türetilir, sonra bunlardan birbiri ile doğal ilgisi olanlar gruplanır.

Ne Zaman Kullanılır?
• Kaos olduğunda
• Takım pekçok fikir ile karşı karşıya kaldığında
• Yaratıcı/yapıcı düşünme gerekirken
• Kabaca konular / ana başlıklar belirlenmesi gerektiğinde.

Nasıl Yapılır?
1. Doğru takım oluşturulur.
• 4-6 kişi
• Değişik bakış açıları
• Yaratıcı, açık-fikirli insanlar
2. Ele alınacak konu belirlenir.
• Geniş kapsamlı, yansız cümle
• Açıkça ifade edilmeli, iyi anlaşılmalı
3. Fikirler yaratılır ve kaydedilir.
• Beyin fırtınası yaklaşımı izlenir
• Her fikir kartlar üzerine kaydedilir
• Tek bir kelimeden oluşan kart olmaz
4. Tamamlanan kartlar gelişigüzel bir şekilde ortaya serilir.
• Duvara, masaya v.b.
5. Kartlar ilgili gruplara ayrılır.
• Sessizlik içinde
• Düşünülür, hareket edilir; seyredip, uzun uzadıya düşünülmez
• Çabuk süreç
• Eğer anlaşmazlık olursa, kartlar, istenen yere taşınır, tartışılmaz
• Dikey sütunlar
• 5-10 grup
• Sadece açıklığa kavuşturmak için tartışılır.
6. Başlık kartları yaratılır.
• Kısa, öz, tam
• Tek kelimeli başlık olmaz
• Tek başına bir anlam ifade etmeli
• İsim ve yüklem içermeli
• Altındaki bütün fikirlerin ana bağını yakalamalı
• Her grubun başına yerleştirilir
• Ana konular alt başlıklara dönüştürülür.
7. Biten yakınlık diyagramı çizilir.
• Başlıkları, altbaşlıkları ve altındaki bütün kartları birleştiren çizgiler çizilir.
• Takım gözden geçirir.
• Önemli ‘takım-dışı üyeler’ gözden geçirir.

Örnek: Bir moral probleminin sebeplerini belirlemek için yakınlık diyagramı

Etkin ve adil olmayan yöneticiler

Takdir eksikliği

Çalışanların katılmaması, değerlendirilmemesiBize birşey söylemezler
Düşük ücret
Otoriter yöneticilerBilgi

boşluğu
Yarar ödemesi yok
İyi fikirler gözardı edilirZayıf modeller
Risk alma cezalandırılır
Fikirlerimize ilgi gösterilmezOtoriter; bize çocuk gibi davranırlar
F

ikirlerimize cevap yok
Girdi için forum yokHep en çok beğenileni oynarlar
Kıymetimiz bilinmez
‘Biz-onlar’ düşmanlığı

 

İdare doğruyu söylemez
Çalışma arkadaşları arası sürtüşme

Hayal kırıklığına yol açan sistemler / problemler

Çalışanların yorgunluğu ve bıkkınlığıBaşlar ile gerginlik
Hantal sistemler
Fazla

iş Bazıları işini yapmaz
İşi yapmak için gerekli alet eksikliği, fakat ‘nasıl olursa olsun yap’Eleman azlığıTakımda kıskançlıklar
Eleman azlığı
Gereğinden çok

önceliklerSonu  gelmeyen kusur bulma
Zayıf sistemler için çalışanlar eleştirilir
Krizin yönlendirdiği yöneticiler; söndürülecek ateşler
Yöneticiler karışmaz

İdare yara

bandı kullanır,  çözüm değil

 

Problemler yıllar boyu sürer

19. İlişki Diyagramı

Bir dizi fikir arasındaki sebep ve sonuç bağlarının grafiksel gösterimidir.

Ne Zaman Kullanılır?
• Ana sebepler belirlenmek istendiğinde
• Daha iyi tanımlanması gereken, birbiri ile ilişkili fazla sayıda konu varsa
• Ana sebepleri belirlemek için veri olmadığında
• Kısıtlı kaynaklara dikkatlice odaklanmış bir gayret gerektirdiğinde.

Nasıl Yapılır?
1. Doğru takım oluşturulur.
• 4-6 kişi ideal; daha büyük takımlar da mümkün.
• Konu hakkında bilgili kişiler.
2. Bir problem üzerinde anlaşmaya varılır.
• Pekçok kaynaktan yararlanılabilir:
– Yakınlık diyagramı
– Sebep ve sonuç diyagramı
– Ağaç diyagramı
3. Konu / problem hakkında fikirler türetilir ve bunlar sergilenir.
• Herbir fikir çember içine alınır, başlıkları A, B, C gibi isimlendirilir.
• Fikirler gelişigüzel veya bir çember üzerinde dağıtılır.
4. İlişki okları çizilir.
• Herbir fikir için şu tip bir soru sorulur: ‘A fikri B fikrine yol açar mı?’, v.b.
• Sebep fikirden sonuç fikir yönüne doğru tek yönlü bir ok çizilir.
• Okun yönü konusunda anlaşmazlık var ise o ok hiç çizilmez.
5. Herbir fikirden kaynaklanan ok sayısı bulunur.
6. Sonuç çıkarılır.
• Temel faktörler/sebepler belirlenir.
• En fazla sayıda dışarı giden ok, o fikrin temel sebep/sürükleyici fikir olduğunu gösterir.
• En fazla sayıda içeri gelen ok, o fikrin temel sonuç olduğunu gösterir.
Örnek: Moral probleminin sebepleri arasındaki ilişki diyagramı
20. Ağaç Diyagramı

Belli bir amaca erişmek için izlenmesi gereken yolların, sistematik bir şekilde giderek artan bir detay düzeyinde grafiksel ifadesidir.

Ne Zaman Kullanılır?
• Genel amaçların özel uygulama detayına indirgenmesi gerektiğinde,
• Bütün uygulama seçeneklerinin belirlenmesi gerektiğinde,
• Temel sebepleri belirlemek için, (örneğin, neden-neden diyagramı) (sebep-sonuç diyagramına alternatif)
• Fikirlerin açığa kavuşması için,
• Bir uygulama gerçekleşirken olabilecek engeller/aksaklıkların ve bunların etkilerini azaltmak için ne yapılabileceğinin belirlenmesi amacıyla. (Örneğin, süreç-karar program

şeması)

Nasıl Yapılır?
1. Amaç belirlenir.
• İlişki diyagramındaki temel sebep/sonuçlar
• Yakınlık diyagramındaki başlıklar
• Uzlaşma tartışması
2. Doğru takım oluşturulur.
• Detaylı uygulama bilgisine sahip hareket planlayıcıları
3. Ana amaç ile ilişkili olan alternatif sebepler, taktikler veya işler belirlenir.
• Beyin fırtınası kullanılabilir.
• Herbir alternatif, kart veya post-it üzerine yazılabilir.
4. Fikirler değerlendirilir ve makul bir sayıya düşürülür.
5. Ağaç oluşturulur.
• 1.düzey: Genel amaç, kavram, fikir.
• Diğer düzeyler: Her seferinde bir basamak olmak üzere, neden, nasıl ve ne gibi soruların cevapları.
Örnek: Neden-Neden Ağaç Diyagramı
Örnek: Nasıl-Nasıl Ağaç Diyagramı
21. Başka Problem Çözme Teknikleri
Matris diyagramı: İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkilerin varlığını ve kuvvetini sistematik bir şekilde belirlemek ve çözümlemek için kullanılan bir diyagramdır.
Öncelik matrisleri: Bir ekseninde kriterleri, diğer ekseninde seçenekleri gösteren L biçimli bir matristir. Öngörülen kriteler bazında en iyi seçenekleri belirlemek için kullanılır.
Gantt Şeması: Bir projenin süresi boyunca yapılacak işleri zaman ekseninde yatay çubuklar ile gösteren bir şemadır.
Ok Diyagramı: Bir projedeki işlerin sırasını ve birbirleri ile olan ilişkilerini bağlantılı oklar ve noktalardan oluşan bir ağ ile gösteren bir diyagramdır.
Radar Şeması: Çeşitli boyutlardaki mevcut ve ideal performans düzeylerini gösteren tekerlek şeklinde bir şemadır.

Tasarıma Yönelik Teknikler:
• Kalite İşlev Konuşlandırma (QFD)
• Hata Tipi ve Etkisi Analizi (FMEA)
• Hata Ağaç Analizi (FTA)
• Deney Tasarımı (DOE)

Başka Veri Toplama Araçları:
Anketler