ÖĞRENME NEDİR
Öğrenme, ardışık birçok içsel sürecin sonucu olarak meydana gelmektedir. Ancak, bazı süreçler aynı anda ya da paralel bir şekilde meydana geldiğinden,
bu ardışıklık değişmez nitelikte değildir. Bazı durumlarda biri diğerinden önce bazen aynı anda oluşabilir. Bu nedenle, Gagné’ye göre,
öğrenmeyi oluşturan
bu içsel süreçlerin sırası değişmez nitelik taşımaz. Öğrenmenin içsel süreçleri, çevredeki uyarıcıları kapsayan dışsal olaylar tarafından etkilenir. Belli hedeflere dönük öğrenmeyi desteklemek üzere dışsal
etkinliklerin planlanması, sürdürülmesi ve değerlendirilmesine öğretim adı verilmektedir. Öğretimin yöneticisi olarak öğretmenin görevi ise; öğrenme hedefleri
doğrultusunda, öğrenme süreçlerine uygun olarak bu dışsal olayları seçme, organize etme, düzenleme ve denetlemedir. Kuşkusuz, içsel olarak güdülenmiş,
kendi öğrenmesini kendi yönlendirebilen öğrenciler için dışsal etkiye çok gerek olmayabilir. Ancak okul durumlarında, hemen hemen tüm öğrencilerin var
olan kapasitelerini tam olarak kullanabilmeleri için dışsal etkinliklerle desteklenmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, dersi planlamada dikkate alınması
gerekli olan en önemli nokta; her bir içsel öğrenme sürecini en üst düzeyde destekleyecek dışsal öğretim etkinliklerini düzenlemektir.
Öğretim etkinliklerinin sırası da değişmez değildir. Bazen öğretim etkinliklerinin ardışık sırası değişebileceği gibi bir öğretim etkinliği bir diğerinin
fonksiyonunu da yerine getirebilir. Örneğin; öğrenci, öylesine etkili bir şekilde hedeften haberdar edilir ki, bu yolla güdülendiği gibi aynı zamanda dikkati
de konu üstüne çekilebilir. Ya da dikkati çekme çok etkili bir şekilde yapılarak aynı zamanda öğrencinin öğrenmeye ihtiyaç duyması, güdülenmesi de sağlanabilir.
1. DİKKATİ ÇEKME
Bu dışsal etkinliğin amacı; öğrencinin uyarıcıyı algılamasını sağlamak için tetikte bulundurmaktır. Genel olarak dikkat, ani uyarıcı değişiklikleriyle sağlanabilir.
Örneğin; oda aydınlığındaki ani değişmeler, odada ani ses değişmeleri, öğretmenin se tonundaki alçalma, yükselme ve vurgulamalar, el çırpma, öğrenciye
adıyla seslenme vb. bunun gibi uyarıcılar dikkat çekmede kullanılan bazı uyarıcılardır. Ayrıca, dersin başında konuyla ilgili öykü, fıkra anlatma, video
kaset izlettirme, slaytlar, filmler, resimler, tablolar, grafikler, haritalar dikkati çekmede ve bir diğer öğretim etkinliğine geçmeyi hazırlamada kullanılan
yol ve araçlardır. Konunun belli bir noktasına dikkat çekmede ise; öğretmenin vereceği, bu nokta çok önemli, resmi dikkatle inceleyin, gibi sözel uyarıcılar;
altını çizme, farklı renkli kalemle yazma gibi görsel uyarıcılar da dikkati çekmede baş vurulan yollardır.
2. ÖĞRENCİYİ HEDEFTEN HABERDAR ETME
Öğrenci, öğrenme amacını bilmek ihtiyacındadır. Diğer bir deyişle öğrenci, bu konuyu öğrendiğinde, neler yapabilecek; nerede nasıl işine yarayacak, gibi
sorular kafasında açıklığa kavuştuğunda öğrenmeye istek ve gereksinim duyar. Böylece öğrencide öğreneceği konuya ilişkin bir beklenti oluşur. Beklenti,
öğrencinin yoğun olarak öğrenme çabasını sürdürmesine yardım eder ve başarılı bir performans göstermesini sağlar. Ayrıca, oluşan bu beklenti, öz yeterlik
algısının gelişimine de katkıda bulunur.
Öğrenciyi hedef hakkında bilgilendirmenin önemli bir amacı da beklenen öğrenme ürünleri ile öğrencinin ilgilerini bağdaştırmak, ilişkilendirmektir.
3. ÖN ÖĞRENMELERİN HATIRLANMASINI SAĞLAMA
Yeni öğrenmenin oluşumu için gerekli uyarıcıları vermeden önce; yeni öğrenmeyle ilgili olan önceki öğrenmelerin kısa süreli belleğe geri getirilerek hatırlanması
sağlanmalıdır. Böylece ön koşul öğrenmeler kullanıma hazır hale geldikten sonra, yeni öğrenmelere geçilmeli, eski ve yeni öğrenmeler arasındaki ilişkiler
kurulmalıdır. Örneğin; şahıs zamiri ve yüklem uyumunun incelendiği bir derste, ön koşul öğrenme olarak şahış zamirlerinin neler olduğu hatırlatılarak konuya
başlanabilir ve daha sonra şahıs zamirlerine uygun olarak fiile takılacak takıların neler olması gerektiği incelenebilir.
Böylece ön koşul öğrenmeler, kısa süreli belleğe geri getirilerek yeni öğrenmelerle ilişkilerinin kurulması ve var olan eski şemalara eklemeler yaparak
anlamlı öğrenme sağlanabilir.
4. UYARICILARI SUNMA
Dersin bu aşamasında yeni öğrenmelerle ilgili uyarıcılar sunulur. Öğrenilecek ürüne bağlı olarak sunulacak uyarıcılar da farklılık gösterebilir. Gagné’ye
göre, sözel bilgi öğrenilecekse, uyarıcı olarak konuyu içeren kitaplar, notlar, işitsel mesajlar kullanılabilir. Eğer entellektüel beceriler öğrenilecekse
kavram ya da ilkenin temsilcisi olan semboller, nesneler, modeller, numuneler gerçek varlık ya da olaylar gösterilebilir. İşitsel, görsel ve diğer duyu
organlarına hitap eden uyarıcılar sunulabilir. Eğer bir bilişsel strateji öğretilecekse, sözel olarak açıklanacağı gibi, öğretmen stratejiyi adım adım
kendisi uygulayarak da gösterebilir. Motor becerilerin öğretimi için ise, temel hareketler ve kazandırılması hedeflenen davranışlar gösterilmelidir. Tutumların
öğretiminde ise, insan modelleri ve mesajları ileten ilgi çekici kahramanlar uyarıcı olarak kullanılabilir.
5. ÖĞRENME REHBERİ SAĞLAMA
Dersteki bu öğretim etkinliği ile öğrencinin, bilgiyi anlamlı kodlamasına yardım edilerek, uzun süreli belleğine aktarması sağlanır. Öğrenme rehberi; öğrencinin
öğrendiklerini depolamasına ve geriye getirmesine yardım eder. Bu aşamayla öğrenciye, kendi kendine öğretmede kullanacağı bilişsel stratejiler sağlanmakta;
öğrenme yolu öğretilmektedir. Öğrenilecek bilgi, sözel bilgi ise bu aşamada sağlanacak öğrenme rehberi; içeriğin anlamlı hale getirilmesini sağlayacak
yol ve araçlardır. Eğer kavram ya da kural öğrenilecekse, öğrenme rehberi; kavramın ya da kuralın kapsadığı alt kavram ve kurallar arasındaki ilişkileri
gösteren şemalar ve sözel ifadeler olabilir. Genel olarak öğrenme rehberi; konunun organize edilmesinde kullanılan yollar, öğrenilen bilginin eklemleme
yoluyla diğer bilgilerle ilişkilendirilmesini ve bellek destekleyicileri kapsamaktadır. Diğer bir deyişle, öğretimin bu aşamasında, öğrenciye, anlamlı
öğrenmesini sağlamak üzere rehberlik edilmektedir. Öğrenme rehberi sağlamada en temel ve genel ilke; öğrenme rehberinin hedefe uygun olmasıdır.
6. PERFORMANSI ORTAYA ÇIKARMA
Dersin bu aşamasında öğrenmenin gerçekten oluşup oluşmadığından emin olunur. Bu aşamaya kadar kazandırılmak istenen hedefin kapsadığı yeterliklerin tekrar
ya da kodlama yoluyla uzun süreli belleğe gönderildiği düşünülür. Ancak, amaçlanan öğrenmenin gerçekten oluş oluşmadığı, davranışın öğrenci tarafından
gösterilmesi ile anlaşılabilir. Bu nedenle, öğretim sırasında yapılması gereken dışsal etkinliklerden biri; öğrencinin öğrendiklerini göstermesinin istenmesidir.
Öğrenme türü gerek sözel bilgi, entellektüel beceriler, bilişsel stratejiler, motor beceriler gerekse tutumlar olsun öğrenci, kazandığı davranışları açıkça
göstermelidir.
7. DÖNÜT SAĞLAMA
Performansın gösterilmesi ve bilgilendirici dönütün verilmesi birbirine çok yakın yer alması gereken aşamalardır. Dönüt, öğrenme sonuçları hakkında verilen
bilgidir. Öğrencinin neyi, ne kadar öğrendiğini bilmesi, gerek öğretmenin öğretimi, gerekse öğrencinin kendi öğrenmesini sağlama açısından önemlidir. Öğretim
etkinliklerinin bu aşaması, öğrenciye öğrendiği davranışın doğruluk ya da yanlışlık derecesi hakkında bilgi verir. Böylece, öğrencinin doğru davranışları
pekiştirilmiş, yanlışları ise zaman geçirilmeden düzeltilmesi için bilgi verilmiş olur.
8. PERFORMANSI DEĞERLENDİRME
Yeni öğrenmeni yansıtıcı olan performansın ortaya konması açıkça bir yeterliği gösterir. Ancak, performansı göstermede öğrencinin güven kazanması, büyük
ölçüde pek çok durumdan öğrencinin performansı göstermesine bağlıdır. Bu nedenle öğretmen, öğrencinin yeni öğrendiği kuralla ilgili, yeterli, geçerlik
ve güvenirlik düzeyinde sınama durumları hazırlamalı ve öğrencinin yeni öğrendiği kuralı çeşitli durumlarda kullanmasını sağlamalıdır. Sonuçta, yeni öğrenilenlerle
ilgili çeşitli durumlarda gösterilen performans değerlendirilmelidir. Örneğin; üçgenin alan hesaplama kuralının öğretildiği bir derste, öğrenciden çeşitli
nitellikteki üçgenlerin alanlarını hesaplamaları istenmeli; elde edilen sonuçlara göre öğrencinin, üçgenin alanını hesaplama kuralını yeterli güven düzeyinde
öğrenip öğrenmediği belirlenmelidir. Bir başka örnek de tutum öğrenmeyle ilgili verilebilir. Üstlendiği işi bitirme davranışını öğrenmiş olan bir öğrenci
çeşitli durumlarda aldığı işi tamamlayıp tamamlamadığını gösterecek sınama durumları hazırlanabilir. Böylece öğrencinin performansını ne derecede gösterdiği
belirlenir. Dersin son aşamasında yapılan bu değerlendirme sonuçlarına göre de performansın doğruluk derecesi hakkında öğrenciye uygun dönüt verilmelidir.
Öğrencinin doğru davranışları pekiştirilmeli; yanlışları düzeltilmesi için yeni ipuçları verilmelidir.
9. KALICILIĞI SAĞLAMA VE TRANSFERİ GÜÇLENDİRME
Hatırlama ve transferi güçlendirme aşaması, çeşitli durum ve örneklerle ek alıştırmalar, uygulamalar yapmayı gerektirir. Öğrenilenlerin geri getirilmesi
ve yeni durumlarda kullanılmasında aralıklarla gözden geçirme etkili olmaktadır. Bilgiyi hatırlamak ve yeni durumlarda kullanmak için aralıklı gözden geçirmede
uygun aralıkları belirlemek önemlidir. Öğrenmenin ilk oluşumundan hemen sonra, öğrenmeyi güçlendirici birkaç farklı örnek yapılmalıdır. Ayrıca, başlangıç
öğrenmesini izleyen aynı gün ve hafta içinde de ek örnekler yapılarak öğrenilenler gözden geçirilmeli, yeni durumlarda kullanılmalıdır.
Aralıklı gözden geçirmelerin kalıcılığı ve transferi güçlendirebilmesi için yapılacak alıştırmaların, örneklerin, çözülecek problemlerin yeni olması gerekir.
Örneğin; öğrenci ilk öğrenme sırasında oran hesaplamalarını alan ile ilgili olarak öğrendi ise, aralıklı gözden geçirmelerde oran hesaplama ilkeleri uzaklık/zaman,
voltaj/direnç, ağırlık/hacim gibi kavramlarla ilgili durumlarda kullanılabilir. Öğrenilenlerin çeşitli durumlarda kullanılması, öğrencinin uzun süreli
belleğini araştırmada kendi kendine bir takım içsel ek ipuçları kazanmasını, geliştirmesini sağlar. Böylece hatırlamayı kolaylaştırır.
Bir konu ya da ders içinde öğrenmenin transferini sağlayarak yeni öğrenmeleri güçlendirme, hem bir sonraki konunun ön koşul öğrenmelerini tam hale getirilmesi,
hem de aynı konu içinde aşamalı olan entelektüel becerilerin tam olarak kazanılması için gereklidir. Transferi sağlayan etkinlikler yoluyla, hem dersin
kendi içindeki konular arasında, hem de bir sonraki aşamada yer alan dersler için gerekli ön öğrenmeler sağlanır. Ayrıca, kalıcılığı ve transferi sağlama
etkinlikleri uzun süreli bellekteki bilgiyi çok çeşitli yollarla araştırma ve işleyen belleğe geri getirme imkanı sağladığından hatırlamayı kolaylaştırır.
Ayrıca, bilginin kalıcılığı arttığı gibi, sonraki öğrenmeler için gerekli ön öğrenmelerin kolaylıkla işleyen belleğe getirilmesine yardım ettiğinden yeni
öğrenmeler daha kısa sürede gerçekleşir.
Sonuç olarak, dışsal olarak hazırlanan her bir öğretim etkinliği, içsel olarak gerçekleşen öğrenme sürecinin bir ya da daha fazla ögesini destekleyecek
şekilde düzenlendiği taktirde, öğrenme etkili olarak gerçekleşmekte ve davranışta kalıcı değişme oluşmaktadır.
