BİREYİ TANIMA VE TEKNİKLERİ
Rehberlik bireyin kendisini tanıması ve çevre olanaklarını maksimum gelişimi için kullanabilmesinde bireye yapılan sistemli yardım olarak düşünülürse bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmanın, rehberliğin birinci görevi olduğu görülür. Öğrencilere ilgi ve yeteneklerine uygun eğitsel programlar ve meslekler seçmelerinde başarısızlık, ilgisizlik ve sosyal uyumsuzluk vb. Sorunlarının çözümlenmesinde yardımcı olmak, her şeyden önce onların zayıf ve güçlü yanlarının, ilgi, tutum ve değer yargılarının, yetiştikleri çevrenin geliştirici ve engelleyici etkilerinin ayrıntılı olarak bilinmesine bağlıdır.
Öğrencinin Tanınmasına Yardım Eden Temel Bilgiler Şunlardır:
· Öğrencinin kendisinden, yakınından, kayıtlardan toplanan öğrenciyi tanıtan ilk bilgiler.
· Okul doktoru ve diğer tıpla ilgili personelden sağlanan, öğrencinin sağlığının incelenmesiyle ilgili bilgilerden.
· Güzel sanatlar, sportif faaliyetler, el sanatları, fikri çalışmalar gibi değişik uğraş alanlarını içine alan ders dışı faaliyetlerinden.
· Okul hayatı boyunca arkadaş ilişkilerinin incelenmesinden.
· Okul dışında arkadaş ve çevresiyle olan sosyal ilişkilerinin incelenmesinden.
· İlgilerinin, kabiliyetlerinin vb. İncelenmesinden öğrenciler hakkında ilk bilgileri elde ederiz.
Öğrencilerin Öncelikle Bilinmesi Gereken Yönleri Şunlardır:
Sağlık: Öğrencilerin bedensel gelişimi ve beden sağlığının bilinmesi önemlidir. Beden sağlığı okul başarısını etkileyen önemli faktördür. Aynı zamanda kişilik gelişiminin de belirleyicilerindendir. Bu nedenle öğrencilerin her yıl boyu ve ağırlığı ölçülmeli, görme, işitme, konuşma bozukluğu görülüp görülmediği, bedensel hastalığının olup olmadığı, önceden geçirdiği hastalıklar belirlenmeli ve her yıl en az bir kez sağlık yoklamasından geçirilmelidir.
Yetenek: Öğrencinin eğitimdeki başarısını önceden kestirmek için, eğitimin gerektirdiği yeteneklere (bilgi-beceri kazanma gücü) ne ölçüde sahip olduğunu bilmemiz gerekir. Bir öğrenciye eğitim dalını ve mesleğini seçmesinde yardımcı olabilmek için, onun genel ve özel yetenekler yönünden durumunu, zayıf ve güçlü olduğu alanları bilmemiz gerekmektedir.
İlgiler: İlgi bir nesne ya da faaliyete karşı, bütün engelleyici koşullara rağmen onu isteme, arzu etme, bağlanma olarak tanımlanır. Bir öğrencinin ilgi duyduğu ders, etkinlik, meslek vb. Bakarak öğrenci hakkında bilgi edinilebilir. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip yine ilgi ve yeteneklerine uygun bir mesleğe yönelmelerine yardımcı olabilmek için öğrencilerin ilgilerinin bilinmesi gerekir.
Akademik Başarı: Gelecekteki başarıyı önceden kestirebilmek, başarısız öğrencilere düzeltici geliştirici çalışmalar yaptırmak için öğrencilerin çeşitli konu alanlarında güçlü ve zayıf yönlerinin bilinmesine ihtiyaç vardır. Bu nedenle öğrencinin geçmiş yıllarda devam ettiği okulların sayısı, öğretmen, ders araçlar gibi eğitim olanakları bakımından durumunun öğrencinin şu anki başarısını ve okula uyumunu etkileyen önemli nedenler olduğu göz önünde bulundurulmalı, bu konularda mümkün olduğu kadar doğru ve ayrıntılı bilgi toplanmalıdır.
Kişilik: Kişilik, bireyin beden yapısı, mizacı, ilgileri, psikolojik ihtiyaçları, yetenekleri, alışkanlıkları, tutumları ve değer yapılarıyla komple bir bütünü teşkil eder ve onun çevresine tipik bir uyumunu belirler.
Bireyin kişiliğini teşkil eden çok sayıda özelliklerin hepsi yerine liderlik, bağımsız davranabilme, duygusal kararlılık, başkaları ile işbirliği yapabilme gibi özellikler yönünden ne durumda olduğunu bilmek, öğrencinin okula uyumunu, öğretmen ve arkadaşlarıyla ilişkilerini anlamamız için gereklidir.
Benlik Tasarımı: Benlik bireyin kendisini nasıl gördüğüdür. İnsan çevresine kendini algılama biçimi göre tepkide bulunur. Kişinin davranışları, onun kendi hakkındaki değerlendirmelerine göre yön alır.
Bireyin tutum ve davranışlarını, uzun ve kısa vadeli planlarını, hayat hedeflerini anlamak ve değerlendirebilmek için onun kendisi hakkındaki değerlendirmelerini yakından bilmek gerekir.
Çevre: Ailenin ekonomik ve kültürel düzeyi çocuğun ilgilerini, okula ve eğitimine karşı tutumunu, dolayısıyla okuldaki başarısını ve uyumunu etkileyen önemli faktörlerdir. Kardeş sayısı, ilk ve son çocuk olma, tek çocuk olma, çocuğun kişilik gelişimini etkiler. Bu nedenle, çocuğun aile çevresi hakkında bilgi edinilmesi, hayatının önemli bir kısmının nasıl bir çevrede geçirdiği ve halen nasıl bir çevrede yaşamakta olduğu hakkında bilgi edinilmesi gerekir.
BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ
Bireyi tanıma tekniklerini iki grupta ele alacağız.
I. BİREYİ TANIMADA TEST DIŞI TEKNİKLER : Uygulanması uzmanlık gerektirmeyen, Yönergesi okunarak herkes tarafından uygulanabilen rehberlik teknikleridir. Halen okullarımızda, rehberlik programı çerçevesinde bu teknikler sınıf rehber öğretmenlerince sınıflarında uygulanmaktadır.
II. BİREYİ TANIMADA TEST TEKNİKLERİ : Uygulanması ve yorumlanması uzmanlık bilgisi gerektiren; psikologlar, psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerce değerlendirilebilen tekniklerdir.
A. YETENEK TESTLERİ : Bireyin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi toplamak amacı ile hazırlanmış araçlardır. Bir çok eğitim kurumlarının giriş sınavlarında kullandıkları ölçme araçlarıdır. 1. Genel Yetenek Testleri : Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçer.
2. Özel Yetenek Testleri : Müzik, resim ve sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçer.
3. Farklı Yetenek Testleri : Dil yeteneği, soyut kavrama yeteneği, mekanik kavrama yeteneği gibi farklı zihin yeteneklerini ölçer.
B. KİŞİLİK TESTLERİ : Genel olarak kişilik testleri, yansıtıcı türden olup kişisel yoruma açıktır. Kişilik testleri ile danışman; danışanın psikolojik danışma yardımı almasını gerektirecek bir kişilik bozukluğunun olup olmadığını, danışanın girmek istediği mesleğe uygun kişiliğe sahip olup olmadığını anlar. Bireyin psikolojik ihtiyaç ve değerlerini, normal ve normal olmayan kişilik özelliklerini ölçen, ölçme araçlarıdır.
1. Projektif Kişilik Testleri: Kişiliğin değerlendirilmesinde kullanılan “projektif teknikler” açık seçik olmayan uyarıcılara karşı bireylerin gösterdiği kişisel ve sübjektif tepkilere dayanan yöntemlerdir. “Projektif” kelimesi “yansıtma” anlamına gelmektedir. Projektif testlerde uyarıcı olarak resimlerden, mürekkep lekelerinden, tamamlanmamış cümlelerden yararlanılmaktadır.
Ø Rorschach Mürekkep Lekesi Testi: Mürekkep lekelerinden oluşan on kart yoluyla uygulanır. İlk defa şizofren, manik, histerik ve diğer klinik grupların farklı algılama dozları olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bireyleri normal ve anormal olarak ayırt etmede bu algısal özelliklerin önemli olduğu gözlemlenmiştir. Ruh hastalıkların teşhisinde kullanılmaktadır. Uygulamak için özel eğitim gerekmektedir.
Ø Tematik Algı Testi ( T.A.T.) : T.A.T. 30 tane resim kartından oluşmaktadır. Resimler uyarıcı olarak kişide düşünmeyi canlandırabileceği kişiler arası ilişkileri kendine özgü biçimde alabileceği içerikte hazırlanmıştır. Resimler somut ve ayrıntıyı gösterecek şekilde değil, hayal gücünü harekete geçirebilecek şekilde silik, kapalı ve sembolik olarak hazırlanmıştır. T.A.T. çocuklar, gençler ve yetişkinlerin komplekslerini, heyecanlarını, duygularını ve önemli ihtiyaçlarını açığa çıkarmak için uygulanmaktadır. Yetişkinler ve gençler olarak ikiye ayrılır.
Ø Luisa Duss Hikayeleri : Psikoterapi ve psikanalizde kompleksin saptanması hastalığın saptanması ile daha çok çocuklara uygulanır. Luisa Duss denekler tarafından tamamlanacak 10 küçük hikayeden oluşan projektif bir testtir.
Ø Beier Cümle Tamamlama Testi : Test bireyin tavır ve duygularını yansıtır. Tamamlanmamış cümlelerden oluşan projektif bir testtir. Bu test, Form A 8-18 yaşları arası; Form B 13 ve yukarı yaşları içeren iki formdan oluşmaktadır. Bireyin yakın çevresinde ilgili olduğu işi ve konulara karşı duygusal tutumunu inceleme amacı ile danışma merkezlerinde, kliniklerde kullanılmaktadır.
2. Kişilik Envanterleri: Bireylerin psikolojik ihtiyaç ve değerlerini ölçer. Bireylerin normal ve normal olmayan kişilik yönlerini de ölçen ölçme araçlarıdır.
Ø Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri ( M.M.P.I.) : Psikiyatri hastalarının tanısında ve patolojik hastalık gruplarına göre vak’aların sınıflandırılmasında kullanılır. Test bireylerin kişisel ve sosyal uyum düzeylerini, ruh sağlığı yönünden normal olan ve normal olmayan yönlerini belirleme amacı ile kullanılır. 16 yaşın üzerindeki normal zeka seviyesine sahip kişilere uygulanmaktadır.
Ø Edwards Kişisel Tercih Envanteri : İnsan gereksinimlerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Çeşitli mesleklerde çalışan bireylerin en belirgin psikolojik ihtiyaçlarını belirlemede kullanılır. Bireyin mesleğe yönelme sorunlarını belirlemede, meslek seçiminde bireyin ihtiyaçlarının bilincine varmasına ve kararlarında ihtiyaçlarını dikkate almasında uyarıcı olarak kullanılır.
Ø Hacettepe Kişilik Envanteri: Bireylerin kişilik özelliklerini, kişisel sosyal uyum düzeylerini ölçmek, klinik ve normal vak’aları teşhis etmek ve ruh sağlığı taramaları yapmak amacıyla kullanılır.
Ø Beck Depresyon Envanteri: Bireylerin depresif belirti ve tutumun değerlendirilmesini içerir. Depresyonun şiddetiyle ilgili bilgi verir.
3. İlgi Envanterleri: Bireylerin hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları yönlerini daha iyi tanıyarak ileride doyum sağlayacağı alanları seçmelerine yardımcı ölçme araçlarıdır.
Ø Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri: Bireyin meslek ilgilerini saptamak amacıyla uygulanır. Bireyi ilgisine göre bir mesleğe yöneltmek amacıyla kullanılmaktadır.
Ø Kendini Değerlendirme Envanteri (Y. Kuzgun): Meslek ve program seçimi sorunu ile karşılaşan öğrencilere uygulanır. Öğrencilerin, yetenekleri, ilgileri, meslek değerleri ile ilgili sağlıklı kararlar verebilmeleri amacıyla uygulanır.
Ø Thurstone İlgi Envanteri: İş ve Mesleklerle ilgili on ilgi alanına ilişkin bilgi vermektedir. Aritmetik İşleri, Biyoloji Bilimleri, Dil, Fizik Bilimleri, Hesap İşleri, Yönetim İşleri, Müzik, Ticaret, Yardım İşleri alanlarından oluşmaktadır.
Ø Mesleki Yönelim Envanteri (M. Kepçeoğlu): Bu ilgi envanteri bireyin, çeşitli iş ve mesleklere olan ilgi ve isteklerini ortaya koymaktadır. Buna göre birey, envanter sonuçları ile iş ve mesleklere yönelmesinde ilgi ve isteklerine uygun doğru seçimler yapmasına yardımcı olur.
4. Uyum Envanteri: Bireyin uyum düzeyini belirlemek üzere geliştirilmiştir.
Ø Bell Uyum Envanteri: Bireyin uyum düzeyini belirlemek üzere geliştirilen bu testin iki formu bulunmaktadır. Formun birisi lise ve üniversite öğrencileri, diğeri ise yetişkinler için hazırlanmıştır. Öğrenciler için olanı “aile”, “sağlık”, “sosyal”, “heyecansal” uyum düzeylerini ölçmek üzere dört alt ölçekten oluşmaktadır. Yetişkinler ölçeği ise bireylerin ” meslek uyumlarını” ölçer.
5. Tutum ve Değerleri Ölçen Envanterler: Tutum; bireylerin belli bir kişiyi, grubu, kurumu veya düşünceyi kabul ya da reddetme şeklinde gözlenen, duygusal hazır oluş hali veya eğilimidir. İnsanlar bazı hallerde doğruyu, inandıklarını söylemekten kaçınabilirler. Bu durum bireyin “sübjektif yaşantısı” ile “dışa açık” yaşantısındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Fakat bireylerin davranışlarının kendilerine özgü tutumlarından kaynaklandığı kanısı çok yaygındır. Tutumların ölçülmesi bu temele dayanmaktadır.
Ø Thurstone Tutum Ölçeği.
Ø Likert Tutum Ölçeği.
C. ZEKA TESTLERİ : Kişinin takvim yaşı ile zihinsel gelişimi arasındaki uyumu ölçen testlerdir. Bunlardan en çok kullanılanı Stanford-Binet ile Weschles Zeka Testi Çocuk Formu’dur. Bu iki test, tüm Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nde uygulanmaktadır.
Ø Stanford – Binet Zeka Testi: İki form halindedir. Birinci form 2 ile 16 yaşına kadar bireylerin zekasını ölçen bireysel zeka testidir. İkinci form 16 ve yukarı yaşlar için olan formudur.
Ø Wechsler Bireysel Zeka Testi (WİSC-R): Üç formdan oluşmaktadır. Bireylerin zeka gelişimini ve hangi yeteneklerde gelişmiş olduğunu belirler. Birinci form (WPPSI) Wechsler Okul ve Okul Öncesi Çocuklar İçin Zeka Ölçeği 3 yaşından okul yaşına kadar olan 6,5 yaş arası çocuklar içindir. İkinci form (WİSC-R) Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği 6-16 yaşlar ve arası olan çocuklar içindir. Üçüncü form (WAİS) Wechsler Yetişkinler İçin Zeka Ölçeği 16 ve daha yukarı yaşlar için uygulanmaktadır.
Ø Thurstone Temel Kabiliyetler Testi (T.K.T.) : Şekil kavrama, kelime muhakeme, sayı ve kelime çağrışımı yoluyla zeka seviyesini ölçer. testlerinden oluşan bu test iş ve mesleklerle ilgili bireyin ilgi alanlarını belirlemede kullanılır.
Ø Uluslararası Leiter Zeka Testi: İşitme Özürlü çocuklara uygulanan bir zeka testidir.
Ø Cattel Uluslar arası Zeka Ölçeği: Uluslar arası kullanılabilecek bir zeka testidir. Farklı yaşlara hitap eden üç takımdan oluşmaktadır.4 – 8, 8 – 13 yaşlar ve onuncu sınıf ve yukarı sınıflarda okuyan yetişkinler için uygulanmaktadır.
