Görme Engellilerde Bilgisayar Okuryazarlığı Eğitimi: Fırsatlar, Engeller ve Çeşitli Sivil Faaliyetler
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, görme engellilerde bilgisayar okuryazarlığı eğitimine ilişkin ülkemizde ve dünyada yürütülen bilimsel ve sosyal faaliyetleri inceleyerek, mevcut durumu eleştirel bir bakış açısıyla ortaya koymaktır.
Bilişim teknolojilerinin sunduğu olanaklardan tüm bireylerin yararlanması gerekmektedir. Ancak görme engellilerin bu teknolojilerinden yararlanmada çeşitli engellerle karşılaştıkları da bilinen bir olgudur.Araştırma literatür taraması ve buna bağlı içerik analizleriyle gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, çeşitli kamu kurumlarının ve sivil toplum örgütlerinin de
görme engellilerin bilgisayar okuryazarlığı eğitimine yönelik çalışmaları incelenmiştir. Böylece mevcut durum, bilimsel çalışmalarla birlikte, görme engellilerin
talep ve beklentilerini yansıtan sivil toplum örgütlerinin faaliyetlerini de dikkate alan, geniş bir bakış açısıyla ortaya konulmaya çalışılmaktadır.
Araştırma sonucunda, alandaki bilimsel çalışmaların bilgisayar destekli ortamların görme engelli öğrencilerin öğrenme süreçlerine etkileri, görme engelli
öğrencilerin bilgisayar okuryazarlığı eğitimi sürecini etkileyen unsurlar gibi konularda yoğunlaştığı görülmektedir. Kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri
ise bilişim teknolojilerinin görme engelliler için daha kolay kullanılır hale getirilmesi, bilgisayar okuryazarlıklarının artırılması, ayrıca görme engelliler
için çeşitli teknolojik ürünler ve hizmetler geliştirilmesi gibi alanlarda faaliyetlerini yürütmektedirler. Bu alanda ülkemizde yürütülen bilimsel faaliyetlerin
oldukça sınırlı olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Görme engelliler, görme engelliler ve bilgi teknolojileri, görme engellilerin bilgisayar okuryazarlığı, görme engelliler ve bilişim teknolojileri
üzerine faaliyet gösteren sivil toplum örgütleri.
ABSTRACT
The aim of this study is to investigate scientific and social studies on the education of the computer literate of visual impaireds and in order to critical
display current status. Everybody have to take advantage of preserved oppurtinies by information technologies. But, it’s a fact that there are many obstacles
for visual impaireds while using this technologies.
Research design is based on literature review. Also, some assocations and nongovermantel organizations’ (NGOs) activities related visual impaireds using
information technologies have been studied. So we try to reveal current status with scientific studies and civilian social groups which reflected necessities
and expectations of visual impaireds.
The results show that litareture about computer literate of visual impaireds concantrate on effects of the computer based environment on instruction process
of visual impaireds and the effective factors to computer literate education of visual impaireds. However various NGOs study on developing useful informations
technologies, to increase computer literate for visual impaireds. It was found that there are limited studies carried out in our country.
Keywords: Visual impaireds, blinds, Visual impaired and information technologies, NGOs which focused information technologies and visual impaireds.
GİRİŞ
Görme engelliler için özel eğitim faaliyetleri 19. yüzyılda Fransa‘da başlamış, ardından Avrupa ülkelerinde ve ABD’de yaygınlaşmıştır (Cavkaytar & Diken,
2005: 16–17). 1825 yılında görme engelli Fransız eğitimci Louis Braeille alanda temel teknoloji olan Braeille alfabesini geliştirmiştir (Gargiulo, 2003).
Ülkemizde ilk Sağır Dilsiz ve Körler Okulu 1921’de İzmir‘de kurulmuştur. Doksanlı yıllarla birlikte, iletişim teknolojilerindeki gelişmeler bu teknolojileri
engelli bireyin gündelik yaşamını kolaylaştıran önemli unsurlar haline getirmiştir (Özsoy, 1991). Teknoloji görme engelli bireye okulda, iş yerinde ve
evde bağımsız iş görebilme imkânı sağlamakta ayrıca diğer bireylerle eşit biçimde bilgiye erişim imkânı sunmaktadır (Kurzweil, 1997).
Literatür irdelendiğinde görme engelli öğrenenin bilgisayar okuryazarlığının, eğitim sürecinde iki temel açıdan yarar sağladığı görülmektedir. Bunlardan
ilki, bilişim teknolojileri sayesinde okulda, evde ve sosyal çevrede öğrenme faaliyetlerini bağımsız olarak yürütebilmesi (Abner & Lahm, 2002), ikincisi
de bu teknolojiler sayesinde normal öğrenme ortamlarına adapte olabilmesidir (Lupo, 1997). Bu durum bilgisayar teknolojilerini görme engelli birey için
aynı zamanda çevresel adaptasyon araçları haline getirmekte ve bunlara ilişkin okuryazarlıkların okulöncesi dönemden itibaren geliştirilmesi ihtiyacını
doğurmaktadır (Lupo, 1997).
Görme engelli bireyin bilgisayar okuryazarlığı eğitimi süreci; okulu, öğretmenleri, aileyi ve toplumu kapsayan bir çevre içerisinde gerçekleşmektedir (Abner
& Lahm, 2002; Mcnear, 2003; Lupo, 1997). Bu süreçte destekleyici teknolojiler olarak adlandırılan ve görme engelli bireyin öğrenim yaşantılarını kimseye
ihtiyaç duymadan optimal biçimde gerçekleştirmesine olanak tanıyan yeni teknolojileri bilmek, tanımak ayrıca öğrenenin hizmetine sunmak ve öğretim ortamına
dahil etmek bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır (Riemer-Reiss & Wacker, 2000; Ashton, 2006). Araştırma bu noktadan hareketle, görme engellilerin
bilgisayar okuryazarlığı süreci ve destekleyici teknolojilerin bu sürece etkilerini öğrenen, öğretmen, aile ve sosyal çevre bağlamında ele almaktadır.
YÖNTEM
Araştırmada alan yazın taramasından ve içerik analizlerinden yararlanılmıştır. İçerik iki farklı kaynak grubundan sağlanmıştır. Bunlar alan yazın ve sosyal
faaliyetlere ilişkin bilgilerdir. Alan yazın taramasında ülkemizde ve dünyada görme engellilerin bilgisayar okuryazarlıklarını konu alan araştırmalara
yoğunlaşılmıştır. Bu konudaki sosyal faaliyetlere ilişkin bilgiler görme engellilerin bilişim okuryazarlıkları üzerine faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin
web sitelerinden elde edilmiştir. Bu süreçte nitel araştırmalarda çokça işe koşulan kartopu yöntemine (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu & Yıldırım, 2004)
benzer bir yöntemle öncelikle ülkemizde bu alanda faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerine erişilmiş ve onların önerileri doğrultusunda dünyada bu konuda
çalışmalar sürdüren saygın sivil toplum örgütlerine erişilmiştir. Bu örgütlerin çalışmalarındaki ortak yönlerden hareketle alandaki güncel faaliyetlere
ilişkin birtakım çıkarımlar ve genellemelere ulaşılmıştır.
BULGULAR
Araştırma bulguları bilgisayar teknolojilerinin görme engelli bireye, öğretmenine, ailesine ve çevresine etkileri bağlamında dört başlık altında ele alınmaktadır.
Görme Engelli Öğrenen Ve Bilgisayar Teknolojisi
Görme engelli öğrenenin bilgisayar okuryazarlığı Braille Alfabesi okuryazarlığı yeterliliği üzerine inşa edilmektedir. Temel mantık Braille Alfabesi’ne
adapte edilmiş destekleyici teknolojilerle öğrenenin fiziksel ve sosyal çevresini bağımsız biçimde algılaması ve anlamlandırabilmesini sağlamaktır. Seksenli
yılların başından itibaren bilgisayar teknolojileri kullanılarak basılı materyalleri okuyup seslendirebilen teknolojiler geliştirilmeye başlanmıştır (Desch,
1986). Aynı yıllarda görme engellilerin okumasına müsait ekranlar ve Braille Alfabesinde çıktı alabilen yazıcılar gibi teknolojiler ortaya çıkmıştır (Desch,
1986). Günümüzde görme engelli öğrenenin okulda, evde ve sosyal çevrede gelişimsel, akademik ve işlevsel elli altıyı aşkın yaşamsal etkinliği tek başına
gerçekleştirebilmesi destekleyici teknolojiler sayesinde mümkün olabilmektedir (Mcnear, 2003). Ancak bu işlevleri gerçekleştirebilmesi için öğrenenin önce
bilgisayar okuryazarı olması gerekmektedir.
Lupo, görme engellilerin bilgisayar okuryazarlığının çok erken yaşlarda başlaması gerekliliği üzerinde durmaktadır. Buna göre bilişim teknolojileri görme
engellilerin hayatı anlamlandırması için temel bir gerekliliktir. Okul öncesi dönemde öğrenen sesle yönlendirme imkânı içeren özel bilgisayar oyunlarıyla
bilgisayar kullanmaya başlamalıdır. Böylece klavye üzerindeki temel tuşların yerlerini ve işlevlerini kavramalıdır. İlköğretim döneminde Braille Klavyesini
kullanmayı, söylenen sözcükleri bu klavye ile yazabilmeyi, bu klavyeyi kullanarak bilgisayarda çeşitli uygulamalar gerçekleştirmeyi öğrenmelidir (Lupo,
1997).
Rosas, Nassbaum, Strasser ve Csaszar (1997) 4-6 yaş grubundaki görme özürlü öğrencilere Braille ve Latin Alfabeleri içeren bir klavye modeli sunmuşlardır.
Normal klavye fonksiyonlarının Braille Klavyesi vasıtasıyla öğretiminin amaçlandığı çalışmada, bilgisayar uygulamalı öğretim ortamının sunduğu, kendi kendine
öğrenme fırsatının öğrenenleri yaşamlarının her alanında bilgisayar kullanmaya yönelik olarak cesaretlendirdiği ve kendine güven hislerini artırdığı belirlenmiştir.
Görme Engelli Öğretmeni Ve Bilgisayar Teknolojisi
Araştırmalar, görme engelli öğrenenlere eğitim veren öğretmenin iki alandaki yeterliklerini artırması üzerinde durmaktadırlar (Mcner, 2003; Abner & Lahm,
2002; Desch, 1986). Bunlar:
list of 2 items
1. Braille Alfabesi’ni okuyup yazabilen görme engelli öğrenenlere destekleyici teknolojilerin sunduğu fırsatların anlaşılması.
2. Bu teknolojilerin ileri okuryazarlık süreçlerine dâhil edilmesi konusunda stratejiler ve çözümler geliştirilmesi.
list end
Destekleyici teknolojilerin öğrenme ortamına dâhil edilebilmesi için temel bir gereklilik öğrenene bilgisayar okuryazarlığının kazandırılmasıdır ve tüm
bu etkinliklere ilişkin stratejiler ve çözümler için öğretim sürecinde 7 aşamalı bir yapı önerilmektedir (Mcnear, 2003).
Bilgisayar okuryazarlıklarına ilişkin tutumlar, beklentiler, öğretmenin alan ilişkin yeterlikleri, profesyonel destek, bilgisayar ve destekleyici teknoloji
okuryazarlıklarının kullanımından taraf olma, sistem değişimi ve mali destek. Öğretmen bu süreçte gelişimin, geleceğe ilişkin vizyon geliştirmenin ve etkin
uygulamaların en temel unsurudur.
Mac, Koenig ve Ashcroft (1990) görme engellilere hizmet veren öğretmenlerin kendi bilgisayar ve destekleyici teknoloji okuryazarlıklarını da geliştirmeleri
gerektiği üzerinde durmakta ve bu duruma üç gerekçe biçmektedirler. Öğretmen daha etkili bir öğretim süreci gerçekleştirmek için bu teknolojilerden ne
şekilde yararlanacağını bilmeli ve etkileşimli öğrenme ortamları yaratmalıdır. Teknoloji kullanarak zamanını etkili ve verimli biçimde değerlendirmelidir.
Öğrenenler için geliştirilmiş teknolojilerden, bunların kullanım şekli ve yararlarından haberdar olmalıdır. Görme engelli öğrenenin teknolojinin yararlarından
haberdar olmasında, ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde teknolojiye erişmesinde, bu teknolojilerden yararlanmak için doğru yöntemler ve stratejiler
geliştirmesinde bu konuda kendisini geliştirmiş öğretmenin oldukça önemli etkileri söz konusudur (Abner & Lahm, 2002).
Görme Engelli Öğrenenin Ailesi Ve Bilgisayar Teknolojisi
Görme engelli bireyin bilgisayar okuryazarlığı, okulöncesi dönemde aile ortamında başlaması gereken bir süreçtir. Böylece çocuk sonraki dönemlerinde kendisine
önemli destekler sağlayacak bilgisayar destekli teknolojilerin kullanımına ilişkin yetilerini geliştirebilecektir. Bu süreçte aile ve aile ortamı ve desteğinin
önemi söz konusudur (Mcnear, 2003; Lupo, 1997).
Lupo (1997) görme engelli ebeveynlerinin çocuklarına yönelik bilgisayar oyunları vasıtasıyla onların bilgisayar okuryazarlıklarını önemli ölçüde destekleyebileceklerini
ifade etmektedir. Yine öğrenim sürecinin çeşitli safhalarında çocuklarının ihtiyaçlarına yönelik destekleyici teknolojileri sağlamalarının önemi üzerinde
durmaktadır. Aile görme engelli çocuğun ihtiyaç duyabileceği bilgisayar tabanlı teknolojilerden haberdar olmalıdır. Ebeveynlerin, çocuklarının destekleyici
araçları kullanımına yardımcı olabilecek kadar bilgisayar teknolojileri okuryazarı olmalarının, bunların kullanımı konusunda çocuklarını teşvik etmelerinin
ve desteklemelerinin görme engelli çocuğun bilgisayar teknolojileri konusundaki tutumlarını olumlu biçimde etkileyeceği ifade edilebilir.
Görme Engelli Öğrenenin Etkileşimde Bulunduğu Çevre Ve Bilgisayar Teknolojisi
Görme engelli bireyin bilgisayar okuryazarlığı iki yönden çevreyle ilişkilidir. Bunlardan ilki bilgisayar okuryazarlığı sayesinde çevresiyle adaptasyonunun
kolaylaşmasıdır. İkincisi uygun bilgisayar tabanlı teknolojiler ve bunlara ilişkin okuryazarlıkların toplumsal hizmetlerden yararlanma sürecinde görme
engelli bireye normal bireylerle eşit haklar sağlayabilmesidir. Ancak günümüzde görme engelli bireyin bilgisayar okuryazarı olması ve bilişim hizmetlerinden
faydalanması konularında çeşitli sıkıntılar söz konusudur (British Computer Asocation Of The Blind ,BCAB, 2007; Türkiye Bilişim Derneği Görme Engelliler
İçin Çalışma Kurulu, 2002; National Federation Of The Blind, NBF, 2007 ):
Günümüzde önemli bir sorun yetişkin görme engelli bireylere bilgisayar okuryazarlığı kazandırmaktır. Görme engelli bireyler bilgisayar tabanlı destekleyici
teknolojiler ve bunlara ilişkin okuryazarlıklar konusunda bilgi sahibi değildirler. Bir diğer problem olarak görme engelli bireylerin bilgisayar tabanlı
destekleyici teknoloji ihtiyaçlarının belirlenmesi gösterilebilir. Bu bireyler sosyal hayatın hemen her alanında çalışan, ya da işveren pozisyonunda görev
almakta ve çok çeşitli bilgisayar tabanlı destekleyici hizmetlere ihtiyaç duyabilmektedirler.
Pek çok kurum ve kuruluşun bilgisayar ara yüzleri, web uygulamaları gibi hizmetleri görme engellilerin kullanımına uygun değildir. Dolayısıyla, görme engelliler
bu hizmetlerden eşit biçimde yararlanamamaktadırlar.
Bu ihtiyaçların giderilmesi ulusal ve uluslar arası çeşitli kurumların ve sivil toplum örgütlerinin görme engelli bireylerin bilgisayar okuryazarlıkları,
bilgisayar tabanlı hizmet ihtiyaçları ve çevresel ihtiyaçlarının giderilmesi konularında faaliyetler yürütmesini gerektirmektedir. Günümüzde bu alanda
yürütülmekte olan süreçler aşağıdaki amaçlara odaklanmaktadır (BCAB, 2007, NBF, 2007; Uluslar Arsı İş Örgütü, ILO, 2007; Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika
ve Kalkınma Birimi, Özürlüler Programı; UNDSPD, 2007; TC Başbakanlık Özürlüler İdaresi, ÖZİDA, 2007):
Görme özürlülerin bilişim okuryazarlıkları artırılmalı ve sosyal hayatın farklı yönlerindeki hizmetlerden faydalanabilecekleri şekilde geliştirilmelidir.
Bu amaçla görme engelli öğrencilerin eğitim süreçlerinde bilgisayar okuryazarlığı eğitimi ve destekleyici bilgisayar tabanlı hizmetlerin aktif olarak işe
koşulması sağlanmalıdır. Görme engelli yetişkinler için de bilgisayar okuryazarlığı eğitimleri düzenlenmelidir.
Görme engellilerin iş yaşamı ve sosyal yaşama daha etkin katılımlarının sağlanması için gerekli bilişim alt yapıları oluşturulmalıdır.
Görme engellilerin iş, eğitim ve özel yaşamlarında bilgisayar ve internet teknolojilerinden aktif biçimde yararlanmaları bir vizyon haline getirilmeli,
bu alanda uzamanlar yetiştirilmeli, projeler yürütülmelidir. Bu faaliyetlere mali destek sağlanmalıdır.
Kurumlar, kuruluşlar web tabanlı hizmetlerini görme engelli hizmet alanlarının istek ve ihtiyaçları doğrultusunda onların da bu hizmetlerden yararlanabilecekleri
şekilde değiştirmelidirler. Bu sürece ilişkin standartlar geliştirilmelidir.
Görme engelli bireylerin zaman ve mekandan bağımsız olarak iletişim kurabilmeleri için web tabanlı hizmetler oldukça elverişli ortamlardır. Görme engelliler
arasında geniş katılımlı e-posta grupları oluşturulmalıdır.
Görme engelliler ve diğer engelli gruplarının ihtiyaçlarının saptanması ve giderilmesine ilişkin süreçlerin planlanması ve gerçekleştirilmesi için ilk adım
olarak engellilere yönelik ulusal veri tabanları oluşturulmalıdır.
SONUÇ
Bilgisayar ve internet teknolojisinin sunduğu fırsatlar günümüzde görme engelli bireyin hemen her alanda eşit biçimde ve kimseye bağımlı olmadan yaşamsal
fonksiyonlarını sürdürebilmesine imkân tanımaktadır. Bu durum bilgisayar okuryazarlığını da her geçen gün önemi artan bir ihtiyaç olarak karşımıza getirmektedir.
Araştırmalar bilişim okuryazarlığının görme engelli bireyde küçük yaşlardan itibaren oluşturulmasının bilgisayar tabanlı hizmetleri yaşamsal alanda aktif
biçimde kullanılabilmesinde etkili olduğunu göstermektedir.
Bu durumda görme engellilerin eğitim sürecine önce bilgisayar ve sonra da bilgisayar tabanlı destekleyici teknolojilerin dahil edilmesi bir gereklilik olmaktadır.
Ancak erken yaşlarda kazandırılması gereken bu yeterlik sadece okulla sınırlı kalmamalı görme engellilerin ebeveynleri de konunun önemi kavramalı, bilgisayar
ve destekleyici teknolojiler hakkındaki okuryazarlıklarını artırmalıdırlar.
Bir diğer gereklilik de bu gün okul çağında olmayan ve sosyal yaşamın çeşitli alanlarında iş gören görme engelli bireylerin bilgisayar okuryazarlıklarının
geliştirilmesidir. Bu amaçla önce görme engellilerin bilgisayar okuryazarlığına dönük ihtiyaçları belirlenmeli ve bunları gidermeye yönelik süreçler geliştirilmelidir.
Belki de günümüz bilgisayar ve internet teknolojisi sesli yönlendirme uygulamaları, e-kitaplar ve görme engellileri kullanımına uygun ekranlar gibi hizmetleriyle
bu eğitim ihtiyaçlarının uzaktan karşılanmasını da sağlayabilecektir.
Önemli bir diğer husus da günümüzde hizmetlerini internet ortamına taşımış pek çok kurum ve kuruluşun web tabanlı hizmet süreçlerini geliştirirken görme
engellilerin bu süreçten faydalanması durumunu göz ardı etmiş olmalarıdır. Hâlbuki bu tür hizmetler görme engelli birey için normal bireylere göre çok
daha önemli bir ihtiyaçtır. Bu amaçla görme engellilerin daha rahat kullanabileceği web ortamının tasarım, yönlendirme ve içerik süreçlerine ilişkin araştırmalar
yürütülmeli ve bunlar ışığında web tabanlı hizmetler yeniden düzenlenmelidir. Toplumun bu alandaki ihtiyaçları fark etmesi ve hassasiyetle eğilmesi gerekmektedir.
Bilgisayar ve internet teknolojileri bu gün görme engelli bireye eğitim, iş ve günlük yaşamına ilişkin pek çok süreci normal bireylerle eşit koşullarda
yürütme fırsatı sunmaktadır. Öte yandan, ailelerin, eğitim süreci ve öğretmenlerin, çevrenin ve toplumun bu konudaki duyarsızlığı ve yetersizliği bu hizmetlerin
ülkemize getirilmesi ve görme engellilerin aile, iş, okul gibi yaşam alanlarına entegre edilmesinde en önemli engelleri oluşturmaktadır. Belki atılacak
en büyük adım bu konuda geniş katılımlı toplumsal bir vizyon belirlemek ve bilimsel ve sosyal çalışmaların artmasını teşvik etmektir.
Arş. Gör. Salih BARDAKÇI
Ankara Üniversitesi,
Eğitim Bilimleri Fakültesi
Lisans
Kocaeli Ü. TEF, Bilgisayar Ögr.
Yüksek Lisans
Gaziosmanpaşa Ü. SBE,
Eğ. Yön. Tef. Pl. ve Ekonomisi
Doktora
A. Ü. EBE, Eğitim Teknolojisi Programı
İlgi Alanları: Bilişim Teknolojilerinin Sosyal Etkileri, Web tabanlı süreçlerin öğrenen, öğretmen, eğitim anlayışı ve öğrenme sürecindeki etkileri
Arş. Gör. Halil İbrahim AKYÜZ
Ankara Üniversitesi,
Eğitim Bilimleri Fakültesi
Lisans
KTÜ, FEF, İst. ve Bil. Bilimleri
Yüksek Lisans
Gazi Ü. FBE,
İstatistik ABD.
Doktora
A. Ü. EBE, Eğitim Teknolojisi Programı
İlgi Alanları: bilişsel yük teorisi, optimizasyon teknikleri
Volkan KUKUL
Lisans
AÜ, Eğ.Bil. F,
Bilgisayar ve Öğretim Tekn. Eğ.
Yüksek Lisans
A. Ü. EBE,
Eğitim Teknolojisi Programı
İlgi Alanları: Eğitimde Bilgi
Teknolojileri, Uzaktan eğitim
Baran SOLAR
A, Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi A.B.D, Yüksek Lisans Öğrencisi
KAYNAKÇA
Abner, G., & Lahm, E.A. (2002). Implementation of
Assistive Technology with Student Who Are Visually Imparied: Teachers’ Readiness, Journal of Visual Impairement & Blindness, February/2002
Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., &
Yıldırım, E. (2004). Sosyal Bilimlerde
Araştırma Yöntemleri (3. Baskı). İstanbul: Sakarya Kitabevi
Ashton, T.M. (2006). Assistive Technology, Journal
oj Special Education Technology, 21,4, 55
British Computer Asocation Of The Blind. (BCAB,
2007). About UsWhat is the British Computer Association of the Blind
(BCAB)? Son erişim:
01.10.2007.http://www.bcab.org.uk/about-us.html
Cavkaytar, A., & Diken, İ. (2001). Özel Eğitime
Giriş. Ankara: Kök Yayıncılık
Desch, L.W. (1986). High Technology For
Handicaped Children: A Padiatrician’s Viewpoint, Pediatrics Journal, 77 (1), 71-87
Gargiulo, R.M. (2003). Special Education in
Contemporary Society an Introduction to Exceptionality. Belmond: Wadsworth Thomson Lerning Inc.
International Labour Organizations. (ILO, 2007).
Skillls and Employability
Department/Technical Cooperation.
Son erişim: 01.10.2007,
http://www.ilo.org/public/english/employment/skills/disability/project/index.htm
Kurzweil, R. (1997). What Technology Can
Contribute. The Braille Monitor/January, 6-13
Lupo, T. (1997). Technoloy ‘s Role in The Education
of A Blind Student, TECH-NJ, 8, 2.
Son erişim: 25.10.2007
http://www.tcnj.edu/technj/spr97/ blindstud.html
Mack, C. G., Koening, A., & Aschcroft, S.C. (1990).
Technolocical Needs of Visually İmparied and Blind Persons in Arkansas. Journal of Visual Impairment & Blindness, 84, 526-530
McNear, D. (2003). A Framework for Braille
Literacy: Strategies & Solutions for Meeting the Assistive Technology Needs of Blind Students. Technology And Persons With Disabilities Conference, California
State Universty, Northridge, USA
National Federation Of The Blind. (NBF, 2007).
Programs. Son erişim: 01.10.2007.
http://www.nfb.org/nfb/Programs.asp?SnID=1794133586
Özsoy, Y. (1991). Özel Eğitim ve Eğitim
Teknolojisi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Teknolojisi ve Bilgisayar Destekli Eğitim 1. Sempozyumu, 25-27 Eylül, 1991, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir Bildiri
Kitabı, 65-73
Remier-Reiss, M.L., & Wacker, R.R. (2000). Factors
Assocaiated with Assistive Technology Discontinuance among Individuals with Disabilities. Journal of Rehability, 66
Rosas, R., Nussbaum, M., Strasser, K., & Csaszar, F.
(1997). Computer Assisted Mediation For Blind Children, Computer Education, 28 (4), 229-235, Great Britain: Elseiver Science Ltd.
Türkiye Bilişim Derneği Görme Engelliler İçin
Çalışma Kurulu. (2002). Görme Engelliler İçin Erişebilirlik Son erişim: 28.09.2007. http://korler.bilkent.edu.tr/cg.htm
T.C Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
(2007). Son erişim: 28.09.2007. http://www.ozida.gov.tr/
United Nations, Division for Social Policy and
Development (UNDSPD, 2007). World Programme of Action Concerning Disabled Persons. Son erişim: 01.10.2007.
http://www.un.org/esa/socdev/enable/disepa08.htm#information
