Sosyal Beceri Eğitimi-Bir Gereklilik
Her eğitici diğer çocuklarla oynamayan, yalnız ilişki kurmayan bir öğrenci (isolated) veya arkadaşları tarafından dalga geçilen bir çocuk gördüğünde hayal
kırıklığı yaşar. Ali teneffüslerde sürekli tek başına dolaşıyor veya sınıfta oturuyor. Mehmet ile kimse birlikte çalışmak istemiyor. Ayşe alakasız yorumlar
yapıyor.
Suna her 60 saniyede bir soru soruyor. Bu çocukların hepsinden sınıflarımızda var.Araştırmalar açıkça işaret etmektedir ki; arkadaşları tarafından kabul edilmeyen çocuklar, hem okulda hem okul dışında hem de sonraki yaşamlarında öğrenme
ve uyum problemleri yaşayacaklardır (Hartup 1978, Putallaz ve Gottman 1981, Roff ve Sells 1978). Populer olmayan çocuklar sıklıkla populer olmayan öğrencilerle
veya kendilerinden yaşça küçük çocuklarla dolaşırlar. Bu durum bu çocukların daha sosyal becerili çocuklarla etkileşim içine girmeleri için gerekli becerileri
elde etmeleri için zorluk yaratır (Bullock 1988). Bu çocuklar ilkokulun ilk yıllarında dikkat çekmeye başlar ve her yıl geçtikçe stabilleşir (Meichenbaum
1991).
Bundan dolayı ilköğretim eğiticilerinin sosyal becerilere hitap etmeleri önemlidir. Bazı öğrenciler için bu zaman kritik bir zamandır. Arkadaşları tarafından
rededilen veya bazı sosyal becerileri zayıf olan çocuklara kabul edilebilir sosyal davranışları öğrenebilme fırsatı verilmelidir. Sosyal beceriler öğretmenlerin
öğrencilerine öğretebilecekleri en önemli konulardan biri olabilir. Uygun sosyal becerileri öğreterek, eğiticiler öğrencilerin yaşamlarına olumlu etkilerde
bulunmuş olacaklardır.
SOCIAL STAR: YENİ BİR YAKLAŞIM
sosyal beceri eğitimi son on yılda gittikçe artmıştır. Sosyal beceri eğitimi alanında büyük adımlar atılmış (örneğin, eğitim gerekliliğinin farkında oluşluk,
müfredat geliştirme, araştırma programlama), kaygı 3 major alan üzerine olmuştur.
Birinci kaygı; izole beceriler olarak sosyal yeterliliğin öğretilmesi (social comptence) dir.
İkinci kaygı; ayrılmış (isolated) ortamlarda öğretilen sosyal beceriler, alanda nasıl işe yarayacağıdır. Social Star’da sınıfta arkadaşların birlikte yapabilecekleri
birçok aktiviteleri mevcuttur.
Üçüncü kaygı, özel bir ders periyodu içinde öğretilen sosyal becerilerin günün geri kalanında unutulma olasılığı taşımasıdır (Lovitt 1987). Social Starda
okul da gün boyunca sosyal becerileri kazara öğretme ve pekiştirmeyi içeren birçok strateji içermektedir.
Sosyal davranışlar kültürler arasında belirgin farklılık göstermektedir. Bu kitapta geleneksel olarak eğitim ortamları ve işyerlerinde kabul gören Amerikan
kültürü baz alınarak yapılmıştır. Mutlaka ki, okulda öğretilen sosyal beceri farklı kültürden olan bir evde kabul görmeyebilir. Bu nedenle aynı davranışın
farklı kültürde görünüş ve kabulleri de gözden geçirilmeye çalışılmıştır. Öğrencilere kendi kültürlerinden arınmaları istenmemiş veya kendi inanışların
kötü veya yanlış oldukları hissettirilmemiştir. Bu kitapta ayrıca ABD gelenekleri ile diğer kültürler arasında fleksibiliteyi sağlamaktır.
SOCIAL STAR: GENEL TANIM
Bu kitabın serileri; genel etkileşim becerileri, arkadaş ilişlikleri, problem çözme/çatışmalarla başa çıkma, duygular, ve sınıf içi çalışma alışkanlıklarını
vurgular. Social Star ilköğretim öğrencilerinde (1-5. sınıf) kullanılmak için niyetlenilmiş bir müfredattır. Düzenli eğitim, özel eğitim ve risk programları
için uygundur. Öğretmenler, özel eğitimciler, konuşma-dil patologları, psikologlar vs. sosyal beceri eğitimi yapmak isteyenler değerli bilgiler bulabilirler.
Her bir ünite dersi; amaç veya amaçlar (objectives), gerekli olan materyallerin listesi, hazırlık ortamı ve spesifik planı içermektedir. Her bir ünite
6 komponent (unsur, parça) içermektedir: Bu 6 komponent Bölüm 2 de açıklanmıştır.
SOSYAL BECERİ EKSİKLİKLERİNİN TİPLERİ
Elliott ve Gresham (1991) sosyal beceri eksikliklerini 5 boyutta özetlemişlerdir:
Sosyal Beceri Eksikliklerinin Nedenleri
1. Bilgi eksikliği
2. Pratik veya geri bildirim eksikliği
3. İpuçları veya fırsatların eksikliği
4. Pekiştireç eksikliği
5. Müdahale edici problemlerin varlığı
Bilgi eksikliği denince kastedilen (1) Bir öğrenci sosyal etkileşim için uygun amaçları öğrenmemiştir (Örn. Ahmet kart oyunu oynamanın diğer oyuncularla
anlaşma ve eğlenceli zaman geçirmekten ziyade yalnızca kazanmak olduğuna inanıyor olabilir; (2) Bir öğrenci uygun sosyal amaçlara ulaşmak için gerekli
özgün sosyal becerileri öğrenmemiş olabilir (Örn. Ayşe, okuldaki diğer çocuklarla daha fazla konuşmayı isteyebilir fakat dinleme, soru sorma veya konuyu
devam ettirme/uygun olarak konuyu değiştirme gibi konuşma becerilerini bilmiyordur); veya (3) Bir öğrenci sosyal becerilerini uygun ortam içeriği ile nasıl
eşleştirebileceğini öğrenmemiştir. Özgün sosyal becerilerinin kullanımını kolaylaştıran çevredeki ipuçlarını (imaları:cues) tanımıyor veya anlamıyordur
(yaptığı şey için yanlış zaman olduğuna dair oluşan tepkileri tanımayabilir).
Pratik veya geri bildirim eksikliği; kişi bilgiye sahiptir fakat beceri haline gelmemiştir. Elliott ve Gresham (1991) bazı sosyal beceri programlarının;
yeni öğrenilmiş beceriler için yeterince pratik içermediklerine işaret etmektedirler. Bu durum çocuğun tuhaf gözükmesine veya ezbere yapmasına neden olur.
(Örn. Özlem insanlarla nasıl tanışacağını biliyor, fakat tanışması suni gözüküyor).
İpuçları veya fırsatların eksikliği; bazı kişiler ancak spesifik ipuçları olduğu zaman sosyal becerilerini kullanabilirler. Örn. Ali ancak annesinin güven
verici bakışını gördüğünde, yeni birileriyle konuşmasını başlatabiliyordu. Burada birden fazla eğitici veya modelin olması önemlidir.
Pekiştireç eksikliği; bazı kişiler uygun sosyal beceri sergilemezler çünkü öyle yaptıkları için pekiştirme almamışlardır. Örneğin, Sinan kendini kontrol
etmesi için (self-control) anne babası tarafından yüreklendirilmemektedir. Hatta kavgacılık gibi olumsuz davranışları pekiştirilmektedir (Örn. Yanlış ne?
Yeterince sert olmamalı mıyım?).
Müdahale edici (engelleyici) problemlerin varlığı: bazı davranışlar (Örn., aşırı hareketlilik, ataklık, kaygı) öğrenme ve sosyal becerilerin kullanımını
azaltabilir.
BİR ÖĞRENCİNİN SOSYAL BECERİ GEREKSİNİMLERİNİN TANIMLANMASI
Eğiticilerin ortak kaygısı, hangi sosyal becerinin öğrenciler için problem olduğunun belirlenmesidir. Sosyal kompetans (yeterlilik) kompleks ve sinerjistik
bir sistemdir. Birçok yönüyle sosyal yeterlilik ve iyi-standartize edilmiş gereçler doğal uygunluk taşımazlar. Sosyal yeterliliği değerlendirmek için çok
az iyi stantardize edilmiş gereç geliştirilmiştir. Eğiticiler sosyal davranışı değerlendirmede standartize ölçeklere gereksinim duyar.
Sosyal yeterliliği değerlendirmede 6 alternatif mevcuttur (McGinnis ve Goldstein 1990):
Sosyal Beceri Değerlendirme Tipleri
1. Doğal davranış gözlemi
2. Analog gözlem
3. Davranış puanlama ölçekleri
4. Davranış çeklistleri
5. Sosyometrik gereçler
6. Hipotetik (varsayımsal)durumlar
Doğal davranış gözlemi; gerçek yaşam durumlarda kişinin sosyalize durumunu gözlemeye dayalıdır. Doğal gözlemlerden elde edilen veriler Sosyal İletişim Becerilerini
Puanlama Ölçeği (Social Communication Rating Scale) veya Öğrenci Sosyal Beceri Özet Formu (Ek B ve C) ile dokümente edilmelidir.
Analog (benzer) gözlem; kişinin sosyal durumu doğal ortamdan ziyade planlanmış gözlemlerle değerlendirmektedir. Eğitici amaçlı olarak özgün sosyal becerisini
değerlendirecek birşeyler yaptırır (örn. Öğrenciye övgü dolu sözler söyler ve yanıtını gözlemler). Analog gözlemlerden elde edilen veriler Sosyal İletişim
Becerilerini Puanlama Ölçeği (Social Communication Skills Rating Scale) veya Öğrenci Sosyal Beceri Özet Formu (Ek B ve C) ile de dokümente edilmelidir.
Davranış puanlama ölçekleri; çeşitli sosyal becerileri çocuğun uygulayışını değerlendiren ölçeklerdir. Sosyal İletişim Becerilerini Puanlama Ölçeği kullanılabilir.
Davranış Çeklistleri; çeşitli sosyal becerileri liste halinde görmek için gerekebilir. Bu amaçla Öğrenci Sosyal Beceri Özet Formu (Ek B ve C) kullanılabilir.
Sosyometrik gereçler; sınıfta veya grupta hangi arkadaşlarını en çok kabul ettiği veya redettiğini tanımlamada işe yarar. Böylece, arkadaş gruplarında çocukların
sosyal etkileri öğrenilebilir. Ancak özgün sosyal beceri ve davranışlar hakkında az bilgi verir. Social Star bu tür değerlendirmelere müracaat etmez.
Hipotetik (varsayımsal)durumlar; çeşitli sosyal durumlarda bir kişinin ne yapabileceği ile ilgili çocuğa sorular sorulur. Varsayımsal ev, okul, veya toplum
ortamları Social Star’ın her bir ünitesinde bulunmaktadır. Bu durumlar; çocuğun çeşitli sosyal beceriler hakkında bilgisini değerlendirebilir.
Bu yöntemler bir arada kullanılarak çocukların sosyal becerilerinin iyi (güçlü) ve zayıf (strengths and weaknesses) yönleri değerlendirilebilir.
Sosyal İletişim Becerilerini Puanlama Ölçeği
Becerileri değerlendirmek için yapılmış bir ölçektir. Bu ölçek çocuğun sosyal becerilerini doğal ortamda değerlendiren öğretmen, anne-baba veya başka yetişkin
tarafından doldurula bilinir. Dolduran kişilerin algıları değişebileceği için çoklu kişi tarafından değerlendirilmesi kıymetlidir. Yetişkin ölçeği 1-3
arası puanlar; 1: beceri nadiren ise; 2: beceri bazen gözleniyorsa; 3: beceri hemen hemen her zaman gözleniyorsa işaretlenir.
Öğrenci Sosyal Beceri Özet Formu: BİREYSEL GEREKSİNİMLERİN BELİRLENMESİ
Sosyal İletişim Becerilerini Puanlama Ölçeği tamamlanırken, puanlar Öğrenci Sosyal Beceri Özet Formu üzerinde derlenebilir. Bu özet formunda 15 sosyal beceri
listelenmiştir. Öğrencinin güçlü ve zayıf becerilerini tanımlamaya yönelik işaretleme yerleri içerir. Ayrıca ilave gözlemlerden elde edilen verileri yazmak
için 2 sütün vardır. Bu form Bireyselleştirilmiş Eğitim Programında dosyaya konabilir.
SINIF ÖZET FORMU: HANGİ ÜNİTELERİN ÖĞRETİLECEĞİNİN BELİRLENMESİ
Eğitici isterse her bir öğrencinin verilerini Sınıf Özet Formunda derleyebilir. Herbir öğrencini güçlü ve problem (zayıf) sosyal becerileri işaretlenir.
Sınıf taramasında da kullanılabilir.
Bazı beceriler diğerlerine göre öncelik gereksinim gösterirler (örneğin; göz kontağı kurma ünitesi, konuşmalar ünitesinden daha önce öğretilmesi uygundur,
eğer göz kontağı öğrencilerde bir problem olarak tanımlanmışsa), ancak becerilerin öğretilmesinde kesin bir hiyerarşi yoktur. Becerilerin öğretilmesi gereksinim
sırasına göre belirlenebilir.
SOCIAL STAR KARAKTERLERİ
Social Star programı 6 ana karakter etrafında döner; Mike Olson, Ann Olson, Maria Parra, Victor Parra, Lee Vue ve Jolisa Walker (Figure 1.5). McKinley ilkokuluna
giden ilkokul çağı çocuklarıdır. Socialville denilen bir toplumda yaşıyorlar. Karakterler sosyal beceri iyilik ve zayıflıkları olan gerçekçi insanlar olarak
portrelenmiştir. Karakterler; çeşitli ev, okul, ve toplum ortamlarında etkileşimde bulunurlar, çeşitli etnik, sosyo-ekonomik ve aile kökeninden gelen
kişilerdir.
The Jackson (Olson) Ailesi : Ann ve Mike, anneleri ve üveybabaları ile yaşıyorlar. Üvey babaları (Joe) bir oyuncak fabrikasında çalışıyor (Get Along Oyuncak
Fabrikası), anneleri (Mary) bir restoranda (Good-Meals-Good Manners Restaurant) çalışyor.
Parra Ailesi: Maria ve Victor, anne ve babalarıyla yaşıyorlar. Anneleri (Junita) bir klinikte doktor (Helping Hands Clinic) ve babaları (Ricardo) Oyuncak
fabrikasında yöneticidir.
Vue Ailesi: Lee, babası ve büyükannesi ile yaşıyor. Babası (Ho) inşaat işçisi, büyük anne McKinley okulunda aşçıdır.
Walker Ailesi: Jolisa, anne ve babası ile yaşıyor. Baba (Jesse) Socialville Parklar bölümünde çalışıyor, Anne (Corin) McKinley okulunda öğretmen yardımcısı
olarak çalışıyor.
McKinley Okul Sınıf Öğretmenleri: Ms. Paula Hess, Mr. Marcus Aoron, Mrs. Cora Marrero.
SOCIAL STAR DUVAR ÇİZELGE YAPISI
Herbir Social Star ünitesinde 3 tip duvar çizelgesi kullanılmaktadır. Bunlar; (1) Bilişsel Planlama Formülü Çizelgesi; (2) Sınıf posterleri; (3) Sosyal
Süper Starların Sergilenmesi (afiş).
Bilişsel Planlama Formül Çizelgesi
Bilişsel planlama ünitesinde ve her bir sosyal beceri ünitesinin son dersinde (Lesson Z) öğrencilere 4 bilişsel planlama aşaması (DUR, PLAN YAP, YAP, SO)
(STOP, PLOT,GO, SO) sunulmaktadır. Bilişsel planlama; bir sosyal beceriyi öğretmede 6 komponentten biri, bölüm 2 de tanımlanmıştır.
SINIF POSTERLERİ
Interrupt: araya girme
Her üniteden alınması gereken dersler poster haline getirilebilir.
Sosyal Süper Starların Bulunduğu Pano
Pano büyük olmalıdır.
Sosyal fobiden farkı anlat
